Begrotingstekorten lijken een onderdeel van ons culturele DNA. En daar kwamen we lang mee weg.
Soms zegt een beeld meer dan duizend woorden. Een koelkast met enkel wat restjes fastfood en frisdrank verraadt vaak een impulsieve bewoner – leven van dag tot dag, zonder langetermijnplanning. Een tuin vol onafgewerkte klussen illustreert dan weer een combinatie van veel goede bedoelingen maar weinig doorzettingsvermogen. Een rommelig huis vol ongeopende post staat voor uitstelgedrag en het onvermogen prioriteiten te stellen.
Elk van die illustraties is een metafoor voor hoe de nv België wordt bestuurd. Leven van dag tot dag, een gebrek aan langetermijndenken en weinig doorzettingsvermogen. Het gat in onze begroting staat symbool voor onze bestuurscultuur. De afgelopen halve eeuw boekte België slechts in een handvol jaren een overschot. Begrotingstekorten lijken een onderdeel van ons culturele DNA.
Daar kwamen we lang mee weg. De afgelopen decennia zat de wereldwijde conjunctuur mee. De globalisering, de goedkope energie, het vredesdividend en de rentedaling stuwden de groei hoger. Dankzij de euro konden we boven onze stand leven zonder dat onze schuldeisers ons de rekening presenteerden. Maar ons krediet is op. Het vredesdividend is weg, de rentes gaan hoger, de wereldhandel raakt verstoord, de energieprijzen zijn fors gestegen en onze industrie verdwijnt.
Recente cijfers van het IMF illustreren de ernst van de situatie. Tegen 2030 zal de Belgische overheidsschuld oplopen tot bijna 126 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Daarmee moeten we alleen Frankrijk en Italië laten voorgaan. Tegen 2030 houdt het IMF rekening met een begrotingstekort van maar liefst 7,6 procent van het bbp – het grootste van de industrielanden.
Dagelijks debatteren we over besparingen hier, ambtenarenpensioenen ginder of hogere belastingen elders. Maar dat is symptoombestrijding. Onze lakse begrotingscultuur is een teken van een dieperliggende kwaal: het vermijden van moeilijke keuzes, drukkingsgroepen die het beleid mee bepalen en een chronisch gebrek aan strategische visie.
Boven onze stand leven is het gevolg van een bestuurscultuur waarin we nooit ‘nee’ durven te zeggen. We zijn een meester in compromissen, maar compromissen zonder visie leiden tot stilstand. Ook onze complexe staatsstructuur draagt bij aan de inefficiëntie. De begrotingsproblemen worden verergerd door het onvermogen drukkingsgroepen op afstand te houden. Iedereen vermijdt moeilijke keuzes en niemand durft de kiezers, het middenveld of de vakbonden te bruskeren. Eigenbelang wint het van het algemeen belang. Politici zitten gevangen in coalities en veto’s en kiezen voor de weg van de minste weerstand. Het resultaat: een begroting die niemand dient, maar iedereen sust. Onze grootste tekortkoming is ons gebrek aan strategische visie. De nv België plant voor de volgende verkiezingen, niet voor het volgende decennium.
Toch is er hoop. België hervormt vaak als de druk ondraaglijk wordt. Laat ons de huidige turbulentie gebruiken om out of the box te denken. Fiscale autonomie voor de gewesten. Een herfinanciering van het federale bestuursniveau. Voorafgegaan door een ernstig kerntakendebat en internationale benchmarking. Eerst het doel vastleggen, dan pas de middelen. Dus productiviteitsmetingen en -doelstellingen voor overheidspersoneel en minstens een bevriezing van het aantal nettoaanwervingen bij de overheid. Een langetermijnplanning voor de begroting. Politici verlonen en belonen op basis van resultaten. ‘Nee’ zeggen tegen drukkingsgroepen. De rest is symptoombestrijding.
België kan vasthouden aan zijn troostdekentje van besluiteloosheid en uitstelgedrag, maar niet lang meer. We hebben nog maar een klein venster om te proberen de situatie recht te trekken. Doen we dat niet, dan doet iemand anders het onvermijdelijk voor ons. Heel misschien de Europese Commissie, hoogstwaarschijnlijk onze schuldeisers – de financiële markten.
De auteur is founding partner van Growth Inc.