‘Nee, we zijn niet immuun geworden voor slecht nieuws’

De meest dramatische cijfers over Oekraïne en de Gaza-strook lijken ons niet meer te raken. Zijn we immuun aan het worden voor slecht nieuws? Natuurlijk niet.

Als je verneemt dat je moeder ernstig ziek is, als je kind je vertelt dat het gepest wordt op school, als je leest dat je lievelingswinkel zal sluiten of dat je sportheld is betrapt op doping, als er ontslagen vallen in je bedrijf, zal je intens emotioneel reageren. We zijn niet immuun voor het lijden van anderen. Er is niets aan de hand met onze empathie.

Wat is er dan wel aan de hand? De beste manier om te reageren op andermans lijden, is gewoon meeleven. Het huis van je buurman is afgebrand, je vraagt hoe je kunt helpen. Een collega op het werk heeft het emotioneel zwaar, je biedt aan een deel van het werk over te nemen. Dat ervaren we als correct, als diepmenselijk. Of we storten geld op de hulprekening na de schrijnende beelden op tv. Onze spontane eerste reactie is helemaal oké.

Maar als we beseffen dat we niets kunnen doen aan de situatie, dan verdedigen we ons, meestal onbewust, tegen nieuws dat ons emotioneel te sterk raakt. Geconfronteerd worden met leed, eenzaamheid en onrechtvaardigheid, en tegelijk niets doen, zadelt ons op met een wrang gevoel.

Het lot van tienduizenden vissers in Bangladesh is dramatisch. Wat kun je eraan doen? Meer dan je denkt, zegt de activist. Helemaal niets, geloof je steeds meer. En dus moet je voortleven met die tweespalt: je ziet de ellende, maar doet niets. Dat knaagt en dan besluit je het leed maar niet meer te zien.

Steeds meer mensen vertellen mij dat ze niet meer naar het nieuws kijken. Zijn die mensen dom, egoïstisch, ongevoelig? Nee, ze beschermen vooral zichzelf, ze reserveren hun empathie voor situaties waaraan ze rechtstreeks iets kunnen veranderen.

Psychologen en gedragseconomen hebben al vaak aangetoond dat we over echt belangrijke zaken vooral emotioneel beslissen. We zeggen ja of nee, en nadien rationaliseren we. Onze emoties worden zelden aangestuurd door het abstracte, en zeker niet door statistieken. Onze emoties reageren op het concrete: de glimlach van een kind, de traan van een geliefde, een poesje, een naam. Weer honderd doden in de Gaza-strook, weer meer CO2-uitstoot: we nemen er nauwelijks notitie van.

Onderzoek van Paul Slovic heeft aangetoond dat er veel waarheid schuilt in de uitspraak die ten onrechte aan Stalin wordt toegeschreven: “Een dode is een tragedie, een miljoen doden een statistiek.” Het concrete heeft overlevingswaarde (is deze bes eetbaar?), het abstracte is hoogstens goed om te weten (de oorzaak van het gif is deze scheikundige stof). Hollywood weet maar al te goed waarop wij intens emotioneel reageren: concrete meelijwekkende situaties die individuen met een naam overkomen. Elke filmregisseur weet dat je geen film kunt draaien over ‘de zebra’s’, nee, je neemt een kleine dierenfamilie, je geeft de dieren een naam, en je vertelt een verhaal. Het is hartverscheurend als mama-zebra sterft.

Niet alleen filmregisseurs kennen die wetmatigheid, ook politici. Iedereen kende in 2021 plots Debora aan de kassa van de Delhaize. Wie wordt het nu? Arthur van de pakjesdienst? Sofie van het uitzendkantoor? Conner van de politiek? Eén voorbeeld bewijst niets en tien anekdotes zijn ook geen bewijs, maar ze mobiliseren wel. Nee, er is niks aan de hand met onze empathie. We zijn helemaal niet immuun voor het lijden van anderen. Maar we pantseren ons tegen slecht nieuws waar we toch geen verschil kunnen maken. En cijfers dringen gewoon niet door. Ze raken ons emotionele brein niet.


De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. Volg mij op: www.marcbuelens.com