‘Mensen verlaten geen bedrijven, ze verlaten hun baas’

Als een probleem bespreken met je chef op zich al een stress veroorzaakt, geldt al snel de algemene uitspraak: mensen verlaten geen bedrijven, ze verlaten hun baas.

De discussie over thuiswerk is weer losgebarsten. Iedereen kent de klassieke argumenten, maar een cruciaal onderdeel van de discussie wordt vaak vergeten. Het samenspel werk-gezin is een van de grootste stressfactoren voor werkende mensen met kinderen. Stress is controleverlies en de conflicten tussen werk en gezin ontstaan op het raakvlak tussen twee niet-negotieerbare systemen. De werkgever heeft sterke, heldere verwachtingen, vastgelegd in na te streven doelstellingen, planningen of KPI’s. Het wordt zelden geapprecieerd dat de werknemer zegt: vandaag heb ik even geen zin in dat gedoe.

Maar kinderen zijn vaak ook niet-negotieerbaar. Ze zijn ziek. De klassieke oplossingen – de schoonouders, de vriendelijke buurvrouw, de crèche – zijn net die ene dag niet beschikbaar. Je kunt de kinderen niet alleen thuislaten of ze meenemen naar het werk. Ik kreeg zo-even een mail binnen dat een afspraak niet kan doorgaan: “Ik kom hier net te weten dat mijn kinderen pedagogische studiedag hebben. Mijn vader helpt ons gelukkig uit de nood, maar ik kan slechts tot 16 uur blijven.”

En dan moet ik denken aan het experiment met wat ik gemakshalve het ‘stressknopje’ noem. De helft van de proefpersonen kreeg een koptelefoon met een luid, irritant geluid. Niet echt pijnlijk, niet schadelijk, maar wel knap vervelend. Eerst wordt het stressniveau gemeten, bijvoorbeeld via de bloeddruk. Na een kwartiertje wordt het stressniveau opnieuw gemeten. Conclusie: zo’n geluid is wel degelijk stresserend. De andere helft van de proefpersonen krijgt dezelfde koptelefoon, met hetzelfde geluid. Er is één verschil: ze krijgen een knopje om het geluid tijdelijk te dempen. Ze worden verzocht het knopje alleen te hanteren als het bijna niet meer te harden is. Resultaat: niemand duwt op het knopje (zo erg is het nu ook weer niet) en de tweede groep rapporteert veel minder stress dan de eerste.

Conclusie: stress is het gevoel de situatie niet onder controle te hebben. Ik durfde vroeger wel eens te zeggen: aan de illusie lijden dat je de situatie niet onder controle hebt. Ik rijd met een auto, maar de remmen werken niet meer. Ik weet het echter niet, en ik rijd stressvrij tot ik even op de rem duw. Rood alarm. Omgekeerd, mijn remmen werken perfect, maar een lichtje van de remvloeistof flikkert. Het lichtje is stuk. Dit wordt geen gezellige autorit. Is er iets met de remmen? De situatie zou volkomen anders zijn als de garagehouder had gezegd: de remmen zijn prima in orde, alleen het lichtje kan wat vreemd doen, trek het je vooral niet aan, overmorgen vervang ik het. De illusie van controle.

Jaren geleden deed ik met Steven Poelmans onderzoek naar de interface werk-gezin. De conclusie: de directe chef speelt daarin de doorslaggevende rol. Hij is het stressknopje. Als ik weet dat mijn gezinsprobleem bespreekbaar is – “chef, kan ik even wat vroeger naar huis? Kan ik morgen thuis werken?” – dan is de grootste stressfactor verdwenen. Als het probleem bespreken met je chef op zich al een stress veroorzaakt, geldt snel de algemene uitspraak: mensen verlaten geen bedrijven, ze verlaten hun baas.

Ik maak een scherp onderscheid tussen leiderschap en leiding geven. We hebben op het werk vrij weinig leiderschap nodig. Visie hebben, visie geven, mensen inspireren, hen laten werken naar grootse idealen, is heel af en toe nodig, maar ons humeur en onze levenskwaliteit hangt vaak van het alledaagse leiding af, en door een negatieve spill-over ook de levenskwaliteit van ons gezin.

Bedrijven bekijken nu opnieuw het samenspel werk-gezin, een systeem dat corona onder druk zette. Ze bekijken opnieuw het probleem door de razendsnelle evolutie van de technologie, en een goed bedrijf formuleert daarover een helder beleid. Maar als dat beleid geen ruimte laat voor stressknopjes, is het een slecht beleid.

De auteur is emeritus professor of management van Vlerick Business School. Volg mij op: www.marcbuelens.com.