In een krappe arbeidsmarkt houdt de overheid talent vast, dat productiever zou zijn in de private sector, zegt econoom Peter De Keyzer.
De Ronde Van Vlaanderen. Wie ooit naar de luchtbeelden van Vlaanderens Mooiste heeft gekeken, weet dat de koterij Vlaams erfgoed is. Zo is het helaas ook met de Belgische fiscaliteit en overheid. De meerwaardebelasting past helaas in hetzelfde patroon. Ze zal weinig extra inkomsten opleveren, maar wel een administratief kluwen creëren dat extra ambtenaren vereist.
Dat vat een structureel probleem samen: de Belgische overheid is log, inefficiënt en vraagt voortdurend meer middelen zonder evenredige meerwaarde. Een recent onderzoek van PwC in Nederland was bijzonder leerrijk. Tussen 2015 en 2021 nam de output van de overheid er met 3 procent toe. Het aantal ambtenaren steeg in dezelfde periode echter met 12 procent. Met andere woorden: de productiviteit per werknemer daalde met 9 procent. Dat terwijl de productiviteit in de private sector licht steeg.
Spijtig genoeg ontbreken in België en Vlaanderen vergelijkbare productiviteitsmetingen. Maar de symptomen van inefficiëntie zijn wel zichtbaar: trage dienstverlening, hoge kosten, stijgende belastingen en de overheid als snelst groeiende werkgever. Die inefficiëntie heeft verstrekkende gevolgen. De regeldrift vereist buitenproportioneel meer ambtenaren, wat de bureaucratie verder opblaast. In een krappe arbeidsmarkt houdt de overheid op die manier talent vast, dat productiever zou zijn in de private sector.
Automatisering en efficiëntiewinst
Maar er is een oplossing: artificiële intelligentie. Wie het ooit al gebruikte, beseft hoeveel efficiënter daarmee gewerkt kan worden. Veel overheidstaken draaien bovendien om administratie: formulieren verwerken, gegevens analyseren, aanvragen controleren of processen beheren. Die taken kan AI perfect sneller, efficiënter en goedkoper doen. In de private sector wordt AI al volop gebruikt om klantenservices te automatiseren, juridische documenten te analyseren of logistiek te optimaliseren. Waar moet de overheid beginnen? Misschien bij de vele ambtenaren die thuiswerken. Werk dat thuis wordt uitgevoerd, is namelijk ideaal voor automatisering en efficiëntiewinsten.
Lees ook: automatisering zal ons niet redden van de vergrijzing
Een diepgeworteld probleem in de Belgische overheid is echter dat vaak prioriteit wordt gegeven aan jobbehoud boven efficiëntie. In plaats van processen te optimaliseren of te automatiseren, ligt de focus op het behouden van banen. Politieke en syndicale druk versterken die trend: hervormingen die jobs kunnen kosten, stuiten altijd op veel weerstand. De belastingbetaler heeft niks te zeggen en betaalt de prijs voor een logge machine. Kijk naar de luide roep bij justitie om meer mensen. Maar het typische beeld van een rechtbank waar papieren dossiers metershoog liggen opgestapeld, illustreert vooral één ding: analoge bureaucratie en inefficiëntie. Digitalisering en de toepassing van AI zijn vandaag de beste manier om justitie efficiënter te maken. Niet meer mensen.
In België zou AI niet alleen kosten besparen, we zouden tegelijk de belastingen kunnen verlagen én er zouden ambtenaren vrijkomen voor de private sector. Natuurlijk vereist AI een investering: systemen moeten worden ontwikkeld, personeel opgeleid en ethische kwesties rond privacy en transparantie aangepakt. Maar de return on investment is enorm. Een efficiëntere overheid verlaagt de belastingdruk, vereenvoudigt processen en maakt arbeid vrij voor sectoren waar talent schaars is. In België, waar de overheid een van de grootste werkgevers is, zou dat een gamechanger zijn.
De meerwaardebelasting illustreert hoe nieuwe regels altijd leiden tot meer complexiteit en ambtenaren, zonder evenredige voordelen. België en Vlaanderen hebben eerst en vooral nood aan vergelijkbare metingen om inefficiëntie te kwantificeren. Het gebrek aan data mag echter geen excuus zijn om stil te staan. Artificiële intelligentie biedt een unieke kans om de overheid te moderniseren: minder bureaucratie, snellere dienstverlening, betere service en lagere kosten. Lagere belastingen en een beter werkende overheid: het kan!
De auteur is founding partner van Growth Inc.