‘Is er nog iemand kandidaat om minister van Financiën of Begroting te worden?’

Op dinsdag 16 juli komt de Raad van Europese ministers van Financiën en Economische Zaken (Ecofin) samen om zich te buigen over het voorstel van de Europese Commissie om zeven EU-lidstaten op de budgettaire strafbank te zetten. Hoogleraar openbare financiën (UGent en VUB) Herman Matthijs heeft enkele bedenkingen.

Het is merkwaardig dat de Commissie van voorzitter Ursula von der Leyen pas na de Europese parlementsverkiezingen met dit rapport is gekomen, terwijl iedereen weet dat verscheidene lidstaten al geruime tijd in de budgettaire problemen zitten. De vraag stelt zich dan ook of dit voorstel nog wel kan worden gelanceerd door een Commissie die in feite in lopende zaken zit. Over enkele maanden wijzigt de samenstelling van de Europese Commissie voor een nieuwe termijn tot 2029.

De Commissie wil dat zeven lidstaten budgettaire maatregelen nemen, omdat ze niet voldoen aan de regels inzake tekort (3% van het bbp) en schuld (60% van het bbp ). Het gaat om België (4,5% van het bbp tekort en 105% van het bbp schuld ), Frankrijk (5,8% tekort en 110% schuld), Hongarije (6,7% tekort en 72% schuld ), Italië (7,4% tekort en 137% schuld) en de landen die enkel een tekort van meer dan 4,5 procent van het bbp (Malta, Polen en Slowakije) hebben (EU-cijfers van eind 2023).

Er zijn slechts acht lidstaten die (eind 2023) voldoen aan beide begrotingsnormen. Dat zijn Bulgarije, Denemarken, Ierland, Letland, Litouwen, Luxemburg, Nederland en Zweden. Hier zien we duidelijk het Noord-Europese rentmeesterschap van de openbare financiën.

Vragen bij een aantal landen

Polen en Hongarije zijn geen lid van de eurozone en staan wel op de beklaagdenlijst. Spanje (3,6% tekort en 107% schuld ) dan weer niet. Portugal (99% schuld ) en Griekenland (161% schuld ) hebben dan wel geen overtreding ten aanzien van het begrotingstekort, maar wel een zeer hoge schuldgraad. Beide landen, alsook Roemenië (tekort van 6,6% van het bbp), zijn niet op de lijst gezet. Op zijn minst kan men zich vragen stellen bij de objectieve basis van deze lijst van zeven beklaagden.

De cruciale vraag is wat de Ecofin-raad van 16 juli zal doen met het voorstel vanuit de Europese Commissie. Bovendien zit Hongarije de Raad voor. En zullen de grotere geviseerde landen (Italië, Frankrijk en Polen) zomaar meegaan in de eisen van de ontslagnemende Europese Commissie?

Een bijkomend politiek probleem is dat België en Frankrijk geen regeringen hebben. Zowel Brussel als Parijs kan zich verschuilen achter het argument van regeringen in lopende zaken, die geen beslissingen kunnen nemen.

Als België in de nabije toekomst een federale regering zou krijgen, dan nog zal die een interfederaal begrotingsakkoord met de deelstaten moeten maken om vast te leggen wie hoeveel gaat besparen. Het laatste dergelijke akkoord dateert van 2013.

27 miljard euro

Als België een plan moet opstellen om zijn overheidsfinanciën op orde te brengen, dan zal dat een meer dan gevoelig thema worden tijdens de federale regeringsonderhandelingen. Want als een tekort van 4,5 procent van bbp gelijk staat aan ongeveer 27 miljard euro, en we dienen tegen 2032 naar 1,5 procent van het bbp te gaan, dan moet er jaarlijks structureel 18 miljard euro worden gezocht. En dat tegen de huidige prijzen.

Daarbij komt nog dat de defensie-uitgaven van 1,3 procent naar 2 procent van het bbp moeten gaan (5,5 miljard euro) en dat er ook nog Belgisch geld op tafel moet komen voor Oekraïne. En dan is er nog de EU-begroting om de covidleningen (750 miljard euro) vanaf 2026 af te betalen.

Het wordt ook uitkijken of een nieuwe federale regering dit allemaal kan en wil koppelen aan een fiscale hervorming. Is er nog iemand kandidaat om minister van Financiën of Begroting te worden?