‘Hoeveel van mijn voorspellingen voor de 21ste eeuw zijn na 25 jaar uitgekomen?’

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com

In 1999 schreef ik een stoutmoedige tekst. Ik schetste 21 trends voor de 21ste eeuw. Veel moed was daar niet voor nodig: de eeuw moest nog beginnen, niemand kon me tegenspreken. We zijn nu 25 jaar later. Toen ik vorige week in mijn digitale archief die tekst aantrof, had ik wel moed nodig. Hoeveel voorspellingen waren uitgekomen? En waar zat ik volkomen fout?

Helemaal goed zat ik met trend 9: steeds stijgende kosten van conflicten. Ik citeer: “Door schaalvergroting (trend 2) en grensvervaging (trend 3) slepen conflicten steeds meer partijen mee. De verwoestende kracht van oorlogen slingert een streek in enkele dagen terug naar de middeleeuwen. Eén kleine staking van enkele luchtverkeersleiders ontreddert een heel internationaal netwerk.” De wereld is geen vredelievende plek geworden, het vredesdividend is nu een lachertje.

Waar ging ik de mist in? Trend 20, komen tot gedeelde waarden, is een nachtmerrie. Ik schreef: “Hoe kunnen we vanuit al de verschillende referentiekaders komen tot enkele basiswaarden die wél gevoel van richting geven? Hoe kunnen we ‘de universele rechten van de mens’ levendig houden, uitbreiden? Hoe kunnen we ons wereldwijd verzoenen met ethische minima?” Zelfs voor dwingende problemen zoals de klimaatcrisis hebben we nauwelijks gedeelde waarden. Ik moet in een heel optimistische bui hebben verkeerd toen ik dat schreef. Ik dacht dat de waarden van de Verlichting (wetenschap, democratie, rationaliteit) algemeen zouden zijn aanvaard. Het tegendeel is waar: we leven eerder in wat de-enlightment heet. Zelfs een verworven principe als de scheiding van kerk en staat ligt steeds meer onder vuur.

Buiten die ene uitschuiver zat ik onder meer merkwaardig goed met trend 6: steeds meer accent op innovatie, creativiteit, vernieuwing. Ook met individualisering (trend 4) en moeizame socialisering (trend 5) scoor ik goed als trendwatcher. Enkele stellingen kloppen als een bus: “Het individu wordt hoe langer, hoe meer de maat der dingen.” “Leiderschapscrisis na leiderschapscrisis, vandalisme, hooliganisme, (burgerlijke) ongehoorzaamheid.” “Fairplay wordt een archaïsch woord.”

Voor trend 11 weet ik niet goed hoe ik mezelf moet beoordelen: toegenomen mobiliteit. Als ik praat met vrienden en kennissen, valt het me telkens opnieuw op hoever hun kinderen van België wonen. Het begrip ‘rond de kerktoren’ heeft niet zoveel betekenis meer, die kerk staat alleszins leeg. Maar door corona lag zowat de gehele wereldwijde mobiliteit plat en door oorlogen zijn een aantal gebieden bijna hermetisch afgesloten. Wat ik zeker niet voorspeld heb, was dat het fileprobleem nog zou verergeren en dat in zowat heel Europa het treinverkeer soms meer chaotisch dan klokvast is.

Voor trend 13, esthetisering, feliciteer ik me dan weer uitbundig. “Niet het ware of het ethische, maar het esthetische staat centraal. Verpakking wordt alles. Het medium is meer dan ooit de boodschap. Dat geldt zowel voor kunst, politiek, reclame. Het moet ‘fijn’, ‘leuk’, ‘aangenaam’ zijn. Het moet persoonlijk ervaren worden. De ideale mens is ‘jong’, ‘mooi’, ‘aantrekkelijk’. Niet-ideale mensen zijn het object van betuttelende praatprogramma’s of onthullende reportages.”

Ook met trend 16 zat ik helemaal raak. Daar ben ik niet trots, maar eerder droef om: verlies aan gevoel van richting. “Een dwingend gevoel van richting ontbreekt bij de meeste systemen, niet het minst bij veel bedrijven. De grote doelstellingen, de allesoverkoepelende uitdagingen, de diepere zingeving, de lichtende voorbeelden: het lijkt grotendeels afwezig. Dit verlies aan gevoel van richting vormt uiteraard een schitterende voedingsbodem voor allerlei sektes, bendevorming, berekend en cynisch gedrag.”