‘Eenzaamheid is geen ouderdomsaandoening meer, het is een jeugdaandoening geworden’

Eenzaamheid is, onder invloed van de digitalisering, een jeugdaandoening geworden, schrijft Jan Longeval. En die “eenzaamheidsplaag heeft ook een economische kostprijs.”

Onlangs raakte ik in de gym in gesprek met een andere sportfanaat van middelbare leeftijd. Die liet zich ontvallen dat ik de eerste persoon in drie jaar was met wie hij een gesprek had aangeknoopt in de gym. Eigen asociale schuld? Nee, ik kijk om me heen en stel vast dat zowat iedereen onder de veertig een hoofdtelefoon of oortjes draagt. En wat kun je tijdens een pauze beter doen dan nog wat te lummelen op je smartphone? Koptelefoons, oortjes en smartphones zijn de ratel van de moderne asociale mens: spreek me niet aan, ziet u dan niet dat ik aan digitalitis lijd? Op kantoor werkt de gruwel van het openlandschapsconcept sociaal isolement in de hand. Noreena Hertz, de auteur van Century of Loneliness, merkt op dat wie zich in een open kantoorruimte wil kunnen concentreren, geen andere keuze heeft dan een koptelefoon op te zetten. Thuiswerk is een uitweg voor lawaai, maar verergert het isolement.

Het cliché wil dat vooral ouderen eenzaam zijn. Maar een wereldwijde studie uit 2023 wees uit dat niet minder dan 59 procent van de jongvolwassenen tussen 18 en 25 jaar oud verklaarde ernstige gevoelens van eenzaamheid te hebben, beduidend meer dan de 22 procent bij de 65-plussers. Eenzaamheid is geen ouderdomsaandoening meer, het is een jeugdaandoening geworden. Je mag er niet aan denken wat artificiële intelligentie sociaal nog kan aanrichten bij Generatie Y en Z. Met een eigen avatar als digitaal alter ego kun je nu je geldingsdrang sublimeren om vervolgens in artificiële interactie te gaan met chatbots vermomd als andere avatars. Wie in die val trapt, stort zich in de ondraaglijke leegte van het metaverse en zal eindigen in de singulariteit van totale vervreemding, net als dr. Lawrence Angelo (Pierce Brosnan) in de visionaire film The Lawnmower Man uit 1992.

Eenzaamheid is niet enkel een gevolg van digitalitis. De stijgende tendens werd al ingezet lang voor het digitale tijdperk. Alan Greenblatt wijst erop dat de grote sociale bewegingen uit de jaren zestig cynisch genoeg de kiem hebben gezaaid door de aandacht van de mens te verleggen van de kleine problemen van de lokale gemeenschap naar de grote wereldproblemen. Liever begaan met het grote onrecht in verre landen dan met het welzijn in je eigen omgeving. Dat kan niet los worden gezien van de secularisering. Door God dood te verklaren is het individu zelf God geworden. Die verschuivingen hebben ons losgerukt van onze directe sociale omgeving en legden, samen met de begrijpelijke egoïstische reflex tijdens de crisis van de jaren zeventig, de basis voor het hedonisme van de jaren tachtig en voor ontsporend individualisme. Het internet heeft het venster op de wereld verder opengegooid. De perverse tango tussen individualisme en digitalisering is de essentie van de eenzaamheidspandemie.

Volgens de US Surgeon General dr. Vivek Murthy is eenzaamheid even dodelijk als roken. Een leven in eenzaamheid is het equivalent van vijftien sigaretten per dag. Eenzaamheid verwoest daarenboven ook je mentale gezondheid. De eenzaamheidsplaag heeft ook een economische kostprijs. Het behandelen van eenzaamheidsgerelateerde aandoeningen doet de gezondheidszorg bloeden. Eenzame medewerkers zijn doorgaans minder productief en minder gemotiveerd. Werkgevers hebben er derhalve belang bij de strijd tegen eenzaamheid aan te gaan. Cisco geeft het goede voorbeeld door erkenning te geven aan medewerkers die bijzonder vriendelijk zijn en door vijf dagen betaald verlof toe te staan voor vrijwilligerswerk. Gericht beleid en management maken een verschil, maar uiteindelijk hangt de oplossing vooral af van onszelf. Micro-contacten (‘hallo, hoe gaat het?’) zijn een kleine moeite, maar een groot hulpmiddel om eenzaamheid te verdrijven. Maar dan moet wel eerst die verduivelde koptelefoon af.