‘Het is tijd dat de overheid ons geldsysteem aan de noden en inzichten van onze tijd aanpast’

Geld moet geld opbrengen, dàt wordt het doel van de economie, schrijft Anne Snick.

Na maanden onderhandelen kregen we een regering met als prioritair doel de staatsfinanciën op orde te zetten. Ik neem aan dat geen enkele partij een budgettair deficit als eis op tafel had gelegd. Dat het toch zo lang duurde, heeft te maken met de overheidstaken waartoe de publieke middelen moeten dienen. Koken kost geld, en dus moesten er harde keuzes worden gemaakt. Waar kan de regering nog afromen? Wie behoudt de vetpotten? Wie krijgt de kruimels? Wie wordt op droog zaad gezet? Daarover is hard gebikkeld. De nood is hoog: zorgcrisissen en milieurampen, geopolitiek en justitie, vergrijzing en migratie, het is niet min. Maar waarom is het in een rijk land als België zo lastig om daar geld voor te vinden?

Weinig mensen weten waar geld vandaan komt. Koen Byttebier, professor aan de Vrije Universiteit Brussel, legt dat in zijn boek The Tools of Law That Shape Capitalism helder uit. Ons geldsysteem kreeg vorm door eerder toevallige ontwikkelingen in de late middeleeuwen. Lokale autoriteiten muntten geld uit goud of zilver. De macht om geld te creëren zat bij het centrale bestuur, terwijl private spelers louter secundaire rollen als geldbewaarder of -wisselaar kregen. Voor het gemak gebruikten die bankiers formulieren die bevestigden dat iemand recht had op een geldbedrag; zo hoefden de munten niet telkens van handen te wisselen.

Hoe werkt het geldsysteem?

Stilaan bleken de mensen die documenten als betaalmiddel te aanvaarden en fungeerden bankpapieren dus als geld, naast het muntgeld van de overheid. Geld is slechts een sociale conventie, die evolueert door de tijd. Dat nieuwe papiergeld bracht evenwel – volstrekt ongepland – een revolutie teweeg die nog altijd doorwerkt. Bankiers gingen deposito’s van spaarders meerdere keren als reserve gebruiken om nieuw papiergeld uit te geven; zo groeide hun winst. Ze rekenden erop dat niet alle klanten tegelijk hun munten zouden opeisen.

Omgekeerd vertrouwde de bevolking erop dat de bank in staat was het papiergeld te wisselen voor cash. Ook vandaag nog drijft het banksysteem op dat blinde geloof; een bankrun zou het schip doen kapseizen. Dat geld later ook de vorm van cijfers op een rekening kreeg, veranderde het onderliggende mechanisme niet.

Geld moet geld opbrengen

Banken creëren dus geld ‘uit het niets’ en pompen dat in de economie als kredieten, slechts partieel gedekt door een reële tegenwaarde. Door het pompdebiet wat te reguleren, stutten nationale banken de zaak enigszins. Maar nu komt het: die virtuele geldschepping voedt het geloof dat ook de reële economie continu kan groeien. Sterker nog: ze móét groeien. Burgers, bedrijven en overheden krijgen geld in de vorm van een lening en moeten uit hun arbeid, handel of belastingen genoeg inkomsten puren om hun schuld mét intrest af te lossen. Een kind snapt dat er dus altijd minder geld in omloop is dan we collectief aan de banken verschuldigd zijn, en dat er almaar nieuwe leningen nodig zijn om economische transacties te financieren om de leningen af te betalen. Geld moet geld opbrengen, dàt wordt het doel van de economie. Die draait op een genadeloze schuldenspiraal, gemaskeerd door een sprookje over onbegrensde groei op een begrensde planeet. De gevolgen zijn bekend. De overheid moet puin ruimen en noden lenigen, maar met welk geld?

Een andere weg naar gezond overheidsbudget tekent zich af. Eeuwen terug is ons geldsysteem zonder planning of democratisch overleg ontstaan, bedacht door slinkse bankiers ten koste van de reële economie en de planeet. Het is tijd dat de overheid dat systeem aan de noden en inzichten van onze tijd aanpast. Talloze bedrijven, burgerinitiatieven en academici zien het als hun missie het sociale en planetaire weefsel te herstellen. Met elkaar leren ze gaandeweg hoe je geldbeheer en kapitaal daaraan dienstbaar kunt maken. Laat de onderhandelingen dus maar herbeginnen. Met die innoverende ondernemers en experts om de tafel, ditmaal.

De auteur is systeemdenker en lid van de denktank Club van Rome