Het is vreemd dat het beleid werklozen en langdurig zieken blijft culpabiliseren, zeker nu steeds meer ondernemers en investeerders de verantwoordelijkheid op zich nemen.
Een speerpunt van het federale beleid is de werkloosheidsuitkering te laten uitdoven. Dat moet werklozen aan het werk zetten en het overheidsbudget verlichten. Omdat veel getroffen burgers noodgedwongen naar een leefloon zullen doorschuiven, krijgen OCMW’s extra geld om hen te activeren. Langdurige werkloosheid is een complex kluwen, maar het beleid wijst werklozen aan als dé bron van het probleem: die zijn lui, maken van inactief zijn een levenskeuze. De sociale zekerheid verlamt hun zin voor initiatief, en dus kun je die maar beter inperken, daar komt het op neer.
Simpele oplossingen voor complexe problemen draaien meestal averechts uit. Wie fileproblemen denkt op te lossen door wegen aan te leggen, trekt juist meer verkeer aan: een vicieuze cirkel. Kan dit beleidsplan ook tot stijgende uitgaven leiden?
Lage lonen en extra kosten maken een baan voor veel mensen niet echt lonend; zo raken ze gekneld in een werkloosheidsval. Op die lonen en kosten hebben werklozen geen vat. Bedrijven die winstmaximalisatie nastreven, willen de arbeidskosten laag houden en de productiviteit hoog. Uiteindelijk bepalen aandeelhouders waar de lat ligt voor verloning en werkdruk. Onderzoek toont aan dat stress en financiële onzekerheid de mentale ruimte verengen. Als je niet weet of je het einde van de maand haalt, kun je niet op lange termijn plannen. Meer bemiddelde burgers zien dat al snel als een gebrek aan initiatief, niet als het product van machtsrelaties of een symptoom van een falend systeem. De uitkering als laatste strohalm van financiële zekerheid wegnemen is het probleem verergeren.
Het is vreemd dat het beleid werklozen en langdurig zieken blijft culpabiliseren, zeker nu steeds meer ondernemers en investeerders de verantwoordelijkheid op zich nemen. Als bron van actuele crisissen wijzen zij het aandeelhouderskapitalisme aan, dat mensen als resources exploiteert, zich de winst toe-eigent en sociale kosten op de overheid afwentelt. Als oplossing komen ze met innovatieve modellen: ze noemen zich missiegedreven, coöperatieve of gemeengoedeconomie, commoners, steward-owned, regeneratieve of zebrabedrijven, de lijst groeit gestaag. Allen hebben ze positieve maatschappelijke impact als doel, en stemmen hun eigendomsstructuur, financiële beheer en activiteiten daarop af.
Ook activering is aan het verpoppen. Het dogma ‘daar ligt de lat, en als jij er niet over kunt, ligt dat aan jou’ is uitgeleefd. In haar boek The Regenerative Business beschrijft Carol Sanford succesvolle bedrijven die mensen niet als een kostenpost zien, maar als talenten die aan de bedrijfsmissie bijdragen. Door arbeidscontexten te creëren waarin dat potentieel kan bloeien, stuwen zulke bedrijven zichzelf vooruit. Ook werklozen hebben nood aan plekken waar ze hun capaciteiten kunnen ontplooien en een langetermijnperspectief mogen ontwikkelen.
In 2023 kende Trends de Impact Award voor Veerkracht toe aan De Stuyverij, een organisatie die langdurig werklozen via ondernemend gedrag greep op hun leven geeft. Een Stuyverij is de spil van een lokaal ecosysteem dat op maat toegang biedt tot een netwerk van diensten. Dankzij die aanpak activeerden al heel wat mensen zichzelf of startten ze een eigen zaak. Experts noemen het initiatief realistisch en schaalbaar. Het drukt werkloosheids- en ziektekosten, en is veel goedkoper dan activering oude stijl. De regering zou dus het best alle OCMW’s, activerings- en integratiediensten de middelen geven om dat soort initiatieven uit te bouwen. Het publieke budget zal er wel bij varen, de samenleving ook.
Elders in Europa omarmt het beleid de nieuwe economie. Duitsland en Frankrijk verankeren het statuut van steward-owned en missiegedreven bedrijven in wetgeving. Finland, IJsland, Schotland en Wales zijn lid van de Wellbeing Economy Alliance. De Schotse minister bevoegd voor Community Wealth Building werkt samen met lokale coöperaties aan een regeneratieve economische dynamiek. Wanneer springt België op die kar?
De auteur is systeemdenker en lid van de denktank Club van Rome