‘Europa heeft niks te winnen bij een nieuwe Koude Oorlog’

West-Europa is een veel natuurlijkere economische partner van Rusland dan de Verenigde Staten.

De NAVO is een product van de Koude Oorlog. Na de Tweede Wereldoorlog namen de spanningen tussen de Sovjet-Unie en het Westen toe. De NAVO werd opgericht op 4 april 1949 als een militaire alliantie om de verspreiding van het communisme in Europa te voorkomen. Het Warschaupact, een door de Sovjet-Unie geleid militair bondgenootschap, werd in 1955 gevormd als tegenhanger van de NAVO.

De situatie kenterde in het midden van de jaren tachtig door de glasnost (openheid) en perestrojka (herstructurering) van Michail Gorbatsjov in een poging de Sovjet-Unie te moderniseren. Maar zijn initiatief leidde tot instabiliteit, die uitmondde in de ontbinding van het Warschaupact in 1991 en de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Gorbatsjov moest aftreden, wat ook het officiële einde van de Koude Oorlog betekende.

Maar in realiteit is de Koude Oorlog nooit echt gestopt. De NAVO is zich blijven uitbreiden richting en zelfs tot aan de Russische landsgrenzen, ofschoon het Westen in 1990 aan Rusland de plechtige belofte had gemaakt dat “NATO would not expand one inch eastwards“. De uitbreiding van de NAVO heeft grote wrevel gecreëerd bij de Russen, die zich door het Westen verraden voelen en niet kunnen begrijpen waarom die überhaupt nodig is.

De rol van de NAVO

Na het einde van de Koude Oorlog verloor de NAVO haar bestaansreden. De officiële missie van de NAVO werd geherformuleerd tot het aanpakken van wereldwijde veiligheidsproblemen, maar in essentie is er weinig aan de originele opzet veranderd. Het absorberen van voormalige Oostbloklanden wordt door de Russen beschouwd als een bewijs dat ze door het Westen nog altijd als de vijand worden gezien en de geografische insluiting door de NAVO wordt als een existentiële bedreiging ervaren. De Russen hebben hun onmin nooit onder stoelen of banken gestoken. Poetin noemde tijdens zijn jaarlijkse persconferentie in Moskou in december 2021 de uitbreiding van de NAVO en het plaatsen van raketten in zijn achtertuin “onaanvaardbaar”.

Dat was niet de eerste keer. Er is een lange historiek van Russisch verzet tegen de NAVO-expansie. Toen de NAVO zich in 1997 voorbereidde om uit te breiden naar Polen, Hongarije en Tsjechië, zei Gorbatsjov aan het Amerikaanse Congres dat “je niet een volk kan vernederen en dan denken dat dit geen gevolgen zal hebben”. In 1994 had Henry Kissinger gezegd: “Er is één factor die we lijken te vergeten. We hebben, hoewel het geen juridisch bindende verzekering was, Gorbatsjov categorisch verzekerd dat als een Verenigd Duitsland in de NAVO kon blijven, de NAVO niet naar het oosten zou uitbreiden. En ik denk dat de huidige Russische regering heel duidelijk is.”

Poetin sprak zijn onmin al uit tijdens zijn fameuze speech in München in 2007, jaren voor J.D. Vance er een baseballknuppel in het Europese hoenderhok kwam gooien. In 2008 protesteerde Gorbatsjov tegen de plannen om Oekraïne en Georgië het lidmaatschap aan te bieden. Na de Oekraïne-crisis en de annexatie van de Krim in 2014, waarschuwde hij voor een escalatie van het conflict. Gorbatsjov had het gevoel dat het Westen een kans op duurzame vrede en samenwerking met Rusland had gemist. Het is intriest dat het tot een oorlog in Oekraïne is gekomen.

Het is pijnlijk te zien hoe Amerika, onder Trump, wel aansluiting zoekt bij Rusland, terwijl de Europese leiders sinds de start van de oorlog elk gesprek met Rusland uit de weg zijn gegaan. Er ligt geen ‘mooie oceaan’ tussen West-Europa en Rusland. West-Europa is een veel natuurlijkere economische partner van Rusland dan de Verenigde Staten. Europa moet Poetin natuurlijk niet zomaar zijn zin geven, maar we hebben veel meer te winnen met een vredesakkoord en een herstel van de economische relaties dan met een uitzichtloze wapenwedloop en een nieuwe escalatie in de Koude Oorlog.