‘Bouw de pensioenen op twee echte pijlers’

Doordat de pensioenen vooral blijven draaien om solidariteit en belastingen, verzuurt het hele pensioendossier hele generaties, schrijft Marc De Vos.

De federale begroting ontspoort door de vergrijzingsuitgaven voor de pensioenen en de gezondheidszorg, die jaarlijks miljarden toevoegen aan de kostprijs van de sociale zekerheid. Dat is de slagschaduw van ons demografische verleden over onze toekomst. Dat is de schaduw ook van het Belgische non governo, van meer dan twintig jaar regeringen die een demografische transformatie van de welvaartsstaat hebben beantwoord met marginale hervormingen zonder duidelijke visie of eindbestemming, daarbij telkens maatschappelijke onrust stokend en voedend. Dat is de schaduw die de nieuwe federale regering, in een Arizona-configuratie of anders, opnieuw tot een regering van het verleden dreigt te maken, getuige de premature eruptie van het straatprotest deze week.

Een regering voor de toekomst is een regering die inspeelt op de nieuwe uitdagingen. Dat zijn vooral de oude kerntaken die terugkeren in een nieuw jasje. De kerntaak van recht en orde, omdat straffeloosheid en onveiligheid onze multiculturele centrumsteden ondermijnen. De kerntaak van territoriale veiligheid die we opnieuw militair moeten garanderen te land, ter zee, in de lucht, in de ruimte en in cyberspace, met meeruitgaven die al snel tot 10 miljard per jaar kunnen oplopen, als Donald Trump de lat voor de NAVO-landen van 2 naar 3 procent van het bruto binnenlands product zou leggen. De kerntaak van economische en ecologische veiligheid via verankering, nieuwe strategische industrie en energietransitie, omdat de geopolitieke koers van Europa en de klimaatcrisis dat vergen.

In de Belgische constructie die het federale niveau heeft uitgekleed tot een doorgeefluik voor de regio’s en het betaalcentrum van de sociale zekerheid, rijst de vraag: is het verleden voorbestemd om elke federale coalitie te regeren of kan er nog een coalitie opstaan die voor de toekomst regeert? Een regering voor de toekomst vergt een regering die ook het verleden oplost. Dat betekent veel meer dan de zoveelste partiële incrementele aanpassing van rechten of uitkeringen. Veel meer dan de zoveelste extra belasting hier, besparing of verschuiving daar. Het vergt een herijking van de welvaartsstaat voor een samenleving die demografisch grijzer, sociaaleconomisch zeer divers en globaal veel rijker is geworden.

Neem de pensioenen. Het vervroegd pensioen geleidelijk uitstellen, de pensioenleeftijd geleidelijk opkrikken, de grote pensioenverschillen geleidelijk nivelleren: dat is het feitelijke parcours van straks een kwarteeuw sisyfusarbeid in pensioenhervormingen. Het resultaat? Terwijl de jaarlijkse pensioenuitgaven voorbij de kaap van 65 miljard gaan, piekt toch de pensioenonvrede bij de werkenden en de pensioenonrust bij de jongeren. Die paradox kun je alleen oplossen door de pensioenen op twee echte pijlers te bouwen. Enerzijds de repartie tussen actieven en niet-actieven via sociale lasten en belastingen, waarbij rechten en plichten onafscheidelijk zijn, met zure gevolgen in tijden van vergrijzing. Anderzijds het collectieve sparen en kapitaliseren via pensioenfondsen, waarbij werken uiteindelijk een eigen spaarpot en zoete vrijheid geeft.

Doordat de pensioenen vooral blijven draaien om solidariteit en belastingen, verzuurt het hele pensioendossier hele generaties. We vinden geen balans tussen bijdragen en sparen, tussen plichten en vrijheid. De tweede pijler blijft onderontwikkeld en selectief. Daardoor missen we in België ook de pensioenfondsen zoals in Nederland, Australië en Groot-Brittannië, die op grote schaal bedrijven kunnen verankeren of strategisch investeren in nieuwe groei en welvaart. De pensioenimpasse doorbreken met een tweede pijler is ook de opstap om de nieuwe kerntaken te realiseren. Zo kan het verleden helpen om de toekomst te bouwen, in plaats van ze te bezwaren. Als we dat nu eens zouden proberen?

De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu