‘Economisch succes meten we helaas niet in termen van reëel welzijn, wel van geld’

Enkele eeuwen van industrialisering, globalisering en fabuleuze economische groei volstonden niet om armoede de wereld uit te helpen, wel om de leefbaarheid van de planeet te hypothekeren en sociale onvrede te doen oplaaien.

Regeringsonderhandelingen hebben bij momenten veel weg van een boekhoudkundig overleg. Zo kon je in de voorbije weken in de media lezen dat de échte discussie tussen de partijen over de centen ging, en dat begrotingsbesprekingen hielpen om politieke knopen te ontwarren. Elke partij tracht kiezers te lokken door meer koopkracht te beloven, alsof onze portemonnee dé sleutel tot welzijn is, en de beste partijkeuze in het huishoudboekje te becijferen valt. Zo lijkt geld en stoemelings de maatstaf voor wenselijkheid en haalbaarheid van beleid te worden. Vreemd toch, dat daar in het publieke debat zo weinig vragen bij worden gesteld. Moet het niet omgekeerd zijn? Moeten politiek en cultuur niet juist het geldsysteem aansturen?

Aan het einde van de 19de eeuw kampte Hanoi met een rattenplaag, en omdat die mormels de pest verspreidden, riep het regime de hulp van de bevolking in om ze te verdelgen. Voor elke ingeleverde rattenstaart loofde de overheid een vergoeding uit. Het resultaat was dat veel burgers de staarten afsneden zonder de beesten te doden, en sommigen zelfs ratten gingen kweken. Zo konden ze vergoedingen blijven opstrijken, goed voor het huishoudboekje. De business boomde, de koopkracht groeide, en de rattenplaag woekerde voort. Beleid en financiën sporen niet altijd met elkaar, zo blijkt.

Enkele eeuwen van industrialisering, globalisering en fabuleuze economische groei volstonden niet om armoede de wereld uit te helpen, wel om de leefbaarheid van de planeet te hypothekeren en sociale onvrede te doen oplaaien. Economisch succes meten we helaas niet in termen van reëel welzijn, wel van geld. Financiële overwegingen lijken de overexploitatie van mens en planeet zelfs te rechtvaardigen. Zolang vervuilende deals meer centen opbrengen dan regeneratieve, aanvaarden we vervuiling als de logische, rationele keuze. Al ondermijnen ze de levenskansen van onze soort, budgettaire argumenten geven de doorslag. Voor een toekomstbestendige economie is een reset van het geldsysteem dus broodnodig.

Het huidige financiële bestel kreeg vorm door beleidskeuzes in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Westerse politici verwachtten toen heil van de deregulering en privatisering van banken, en gaven zo een cruciale beleidshefboom uit handen. Financiële instellingen mochten zichzelf checks and balances opleggen. Beleidsdoelen golden daarbij niet langer als kompas, want overheidsbemoeienis zou belemmerend werken. In 2008 bracht die zeer vrije financiële sector de wereldeconomie aan de rand van de afgrond. Regeringen sprongen bij om banken weer overeind te hijsen en scherpten her en der wat regels aan, maar zonder grondige reset. Toch kreeg het maatschappelijk vertrouwen in het zelfregulerend vermogen van het geldsysteem een flinke knauw.

Vandaag gaan overal stemmen op om bij het beheer van geld de gemeenschap weer aan zet te laten, van lokaal tot internationaal. Zo vraagt Europa rekenschap over de ‘dubbele materialiteit’, de reële impact van investeringen. Banken die lid zijn van de Global Alliance for Banking on Values stellen financiën ten dienste van mens en planeet. Plaatselijke besturen, handelaren en organisaties verkennen hoe ze lokale geldstromen als hefboom voor duurzaam en sociaal rechtvaardig welzijn kunnen inzetten. Missiegedreven bedrijven kiezen ervoor hun winst in maatschappelijke doelen te herinvesteren, en hanteren steward ownership om hun missie voor kortzichtig winstbejag te behoeden. Telkens fungeren collectieve doelen als kompas. Geld en beleid op één lijn.

Die queeste naar een betere governance van geld verloopt vaak moeizaam doordat regelgevende kaders voor dat soort innovaties ontbreken of gevestigde structuren niet meebewegen. Dat vraagt beleid. Het is natuurlijk prima dat politici de bestaande wetten en financiële regels correct toepassen. Zolang ze maar niet vergeten dat het vooral hun taak is betere wetten en regels te maken. Anders blijven we met rattenplagen zitten.