‘Echt duurzame oplossingen behandelen mensen opnieuw als burgers, in plaats van als louter consument’

Heeft u zich wel eens machteloos gevoeld? Alsof u aan een situatie onderworpen was? Dat de oplossing van een probleem, ondanks uw goede intenties, telkens aan uw vingers ontglipte?

Misschien denkt u bij deze vragen wel aan klimaatactie, duurzaam kopen of ondernemen. Persoonlijk denk ik aan mijn verzekeringsdossier, dat na een aanrijding in het buitenland ondertussen al meer dan een half jaar op enige voortgang ligt te wachten. Beide scenario’s tonen meer gelijkenissen dan u op het eerste gezicht zou vermoeden.

Wij zijn verzekerd bij een grote maatschappij. Dat wil zeggen dat ons dossier niet door één, maar door verschillende medewerkers wordt beheerd. Decentralisatie zorgt ervoor dat je op elk moment iemand aan de lijn kan krijgen, al zal je op geen enkele van hen een gezicht kunnen plakken. Dienstverlening wordt zo niet alleen anoniem, maar ook minder effectief. Zo is ons dossier ondertussen al meermaals uit het oog verloren, waarna de schuld steevast op een van de vorige medewerkers wordt gepind. In een anonieme organisatie wordt verantwoordelijkheid een pingpongspel.

Hoe beïnvloedt dat het klimaatdebat? Dat slechts honderd bedrijven verantwoordelijk zijn voor meer dan 70 procent van de uitstoot, is ondertussen welbekend. Maar wie de mensen achter die bedrijven zijn, blijft veelal een geheim. Beleidsmakers en lobbyisten die diep in de materie zitten kunnen de aandeelhouders misschien op straat herkennen, maar voor de meeste mensen blijven ze gehuld in anonimiteit. Grote bedrijven ontnemen mensen zo de kans om hun vraag naar klimaat- of andere actie te richten. Net zoals ik na elk contact met onze verzekeraar, laat menig gesprek over verduurzaming mensen daarom regelmatig achter met een machteloos gevoel.

Verantwoordelijkheden worden ook rondgekaatst. Campagnes van frisdrankfabrikanten geven ons steevast het gevoel dat het probleem niet bij hen, maar bij onze sorteergewoonten ligt. Kledingretailers kunnen dan weer geen verantwoordelijkheid nemen voor hun productiesnelheid of hun arbeidsomstandigheden. Dat zijn respectievelijk de verantwoordelijkheden van de consument en van de overheden van de productielanden. Terwijl mensen doorheen de keten steeds meer met elkaar discussiëren, blijven de board rooms een zwart gat. Net zoals mijn schadedossier.

Anonimiteit beïnvloedt ook het koopgedrag. Dat mensen kopen van mensen, is een welbekende boutade. Maar in supermarkten kopen we ons voedsel al decennia niet meer van mensen en kennen we zelfs de naam van de kassabediende niet. In een anonieme markt wordt prijs het belangrijkste koopargument. Zonder gezicht doen duurzaamheid, kwaliteit of ethiek er gewoon niet zoveel toe. Mensen die alsnog proberen bewust te kopen, worden bovendien telkens weer teleurgesteld door merken die hun beloftes niet kunnen houden. Duurzaamheid als verkoopargument verliest daardoor aan waarde, en mensen aan moed.

Psychologen noemen dat aangeleerde hulpeloosheid. Wanneer mensen de indruk hebben dat ze negatieve effecten zullen ervaren ongeacht hun gedrag, ondernemen ze na verloop van tijd ook geen pogingen meer om ze te vermijden. Ze geven het op en leggen zich neer bij de situatie. Ik mag er niet aan denken dat zoiets met duurzaamheid zou gebeuren. Dat we de wegen naar een duurzame toekomst niet langer willen verkennen, omdat teleurstellingen ons hebben geleerd dat het toch niet uitmaakt.

Nochtans zijn er moedgevende oplossingen. Al worden die meestal niet aangewezen door een anonieme dienstverlening of utopische campagnes. Echt duurzame oplossingen behandelen mensen opnieuw als burgers, in plaats van als louter consument en werken voor hen, in plaats van omgekeerd. Van coöperatieve energie over groentepakketten van lokale boeren, tot deelinitiatieven met de buurt. Echte hefbomen voor een duurzame toekomst hebben volgens mij een gezicht. En onze verzekeringsmakelaar? Die voortaan ook.