‘Duitsland heeft nood aan een grote mentale shift’

De Duitse zelfgenoegzaamheid heeft zich de voorbije decennia vertaald in een overmatige bureaucratisering die bijna elke vorm van verandering en innovatie in de kiem smoort, zegt Geert Janssens.

Als er niet snel iets verandert, gaat het licht in de Duitse verkeerslichtcoalitie helemaal uit. De kopstukken van de drie partijen die deel uitmaken van die coalitie (de sociaaldemocratische SPD, de liberale FDP en de Grünen), raken het niet eens over een hervormingsagenda. Die is nochtans dringend nodig om de zieltogende Duitse economie uit het slop te halen. Ondertussen zorgt het hoge ziekteverzuim bij werknemers voor een nieuwe splijtzwam binnen de regering van premier Olaf Scholz (SPD). De inertie is zo groot dat volgens sommigen enkel een verkiezing van Donald Trump, aanstaande dinsdagnacht, nog iets in beweging kan zetten.

Progressieve agenda flopt

Van de progressieve agenda die de verkeerslichtcoalitie in 2021 aankondigde, blijft niet veel meer over. Voor Robert Habeck, minister van Economie en vertegenwoordiger van de groenen in de regering, zou de klimaattransitie het speerpunt worden. Ondertussen zijn de Duitsers hopeloos verdeeld over de noodzaak van die ambitie. Voor Olaf Scholz, kanselier en vertegenwoordiger van de sociaaldemocratische partij, was het behoud van de welvaartstaat de centrale doelstelling. Nu steeds meer bedrijven herstructureringen aankondigen en de economie steeds dieper wegzakt, staat de betaalbaarheid daarvan onder zware druk. Het vloekt alleszins met het principe van budgettaire discipline waar volgens Christian Lidner, minister van Financiën en vertegenwoordiger van de FDP, niet mag worden aan geraakt. Maar, ook die ambitie wankelt.

Water in de wijn

De oplossing is uiteraard dat iedereen water bij de wijn doet. De klimaatdoelstellingen zijn verstandig, in die mate dat ze de industrie op weg zetten naar een noodzakelijke transitie, weg van fossiele brandstoffen naar schone en vooral technologisch veelbelovende sectoren. De Duitse autoconstructeurs hadden tien jaar geleden een voorsprong in de ontwikkeling van elektrische wagens, maar het ontbrak hen aan verbeelding om zich een toekomst voor te stellen met elektrificatie in een sleutelrol. De energiecrisis met gasprijzen als een veelvoud van die bij de concurrenten, maakt de keuzes urgenter maar ook harder. Ambities moesten intussen worden bijgesteld. Habeck gaf eerder al toe dat hij te laat heeft beseft dat er te weinig draagvlak was voor een aantal maatregelen zoals de snelle uitfasering van gasverwarmingsketels of brandstofmotoren. Ondertussen vloeien veel subsidies naar minder energie-efficiënte technologieën die hun waarde nog moeten bewijzen en enkel overleven bij gratie van gul toegekende subsidies.  

Symptomatisch ziekteverzuim

Ook op het gebied van de socialewelvaartstaat zal Duitsland water in de wijn moeten doen. Een recent rapport bracht aan het licht wat veel waarnemers al jaren vrezen, maar niet luidop durfden te zeggen. De productiviteit van de Duitse economie staat onder druk. Duitsland stond al bekend om de 30 urenwerkweek in heel wat bedrijven en sectoren. Sinds corona is daarbovenop nog een groot ziekteverzuim gekomen. In 2023 liep dit op tot gemiddeld 19 volle dagen per werknemer. De cijfers komen van Techniker Krankenkasse, de grootste publieke zorgverzekeraar in Duitsland en werden eerder al door andere bronnen gesignaleerd.

Voor heel wat bedrijfsleiders zijn de cijfers het bewijs dat de Duitse zelfgenoegzaamheid haar tol begint te eisen. Ola Källenius, de topman van Mercedes-Benz, beweerde onlangs dat het ziekteverzuim in de Duitse productiehallen dubbel zo hoog ligt dan in andere landen. Voor Christian Lindner zijn de cijfers het bewijs dat er grote hervormingen nodig zijn. Onder meer de maatregel dat werknemers telefonisch een doktersbriefje kunnen opvragen, moet volgens hem op de schop. Lindner verwijst ook naar een veel ruimere hervormingsagenda met 49 bedrijfsvriendelijke maatregelen waarover de regering in juli een akkoord heeft bereikt. Dat zogenoemde groei-initiatief is voor hem cruciaal om de Duitse economie er weer bovenop te helpen.

Lindner heeft zeker een punt. De Duitse zelfgenoegzaamheid heeft zich de voorbije decennia vertaald in een overmatige bureaucratisering die bijna elke vorm van verandering en innovatie in de kiem smoort. Toch zal ook Lindner als minister van Financiën water in zijn wijn moeten doen. Het orthodoxe begrotingsbeleid met de zogenoemde schuldenrem (Schuldenbremse) verhindert dat het grootste land van Europa met de meest riante financiële uitgangspositie zijn verantwoordelijkheid kan opnemen en gebruikmaakt van de mogelijkheden die het heeft. Gezien de enorme infrastructurele uitdagingen waar het land voor staat, heeft het weinig zin nu te pleiten voor een budgettair evenwicht.

Grote mentale shift

Duitsland is nog altijd koploper in heel wat industriële sectoren en heeft een goed opgeleide bevolking, maar mag de boot van de nieuwe technologie niet missen. En daartoe is er nood aan een grote mentale shift. Zo niet dreigt Duitsland twee keer de zieke man van Europa te worden, zowel op economisch als sociaal vlak. Tegen 14 november moet het budget voor 2025 rond zijn en met een gat van 10 miljard euro zou dit wel eens de horde te veel kunnen worden voor de verkeerslichtcoalitie. Tenzij de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen nog iets los maakt. Een betreurenswaardige gedachte want wat hebben de Duitsers eigenlijk nog nodig om los te komen uit hun verleden?