Mensen willen vaak hetzelfde, maar zonder de nodige vertalers tussen groepen, raakt veel nuance en bedoeling lost in translation, schrijft Leslie Cottenjé.
Elke dag, de voorbije honderd dagen, kijk ik om me heen en vraag ik me af: hoe zijn we hier beland? Iedereen schreeuwt in het rond, gevangen in de eigen bubbel van gelijk. We zagen het in de federale regeringsonderhandelingen, die maar liefst 238 dagen hebben geduurd, we zien het nog altijd in Brussel en we zien en voelen het allemaal in de wereld van Trump. Onze vakbonden roepen en staken erop los. Ministers rollen nog altijd over elkaar uit, tja, uit wat? Zelfprofilering? Ego? We zien het in de media met eenzijdige en polariserende berichtgeving. Ondernemers liggen aan hun zwembad, ontduiken belastingen, betalen een historisch lage sociale zekerheid. En de ‘mensen’? Die zijn vooral bezig zichzelf in de ether te wringen met posts op sociale media om zichzelf te bewieroken en vooral niet te luisteren naar elkaar, vooral niet om zich heen te kijken en zich af te vragen: hoe zijn we hier beland?
In een lang vervlogen tijd heb ik vertaalstudies gedaan. Als ik het daarover heb in een gesprek, zeg ik vaak half lacherig dat ik nog nooit een woord vertaald heb in mijn professionele leven, dat ik er niet zoveel mee heb gedaan na mijn studie. Onlangs had ik een heerlijk leuke lunch met Evy Gruyaert. Haar professionele passie tegenwoordig is luisteren. Als ondernemer heeft ze begrepen dat echt luisteren een gat in de markt is geworden. We kunnen het niet meer! Als we al luisteren, doen we het om ons eigen verhaal te kunnen aanhaken of om uit te vlooien hoe we ons voordeel kunnen doen. Evy schreef er een boek over: Waarom luisteren gelukkig maakt en ook de wereld kan redden. Luisteren betekent écht horen wat iemand zegt, het standpunt van de ander begrijpen.
Evy heeft net zoals ik een vertalersdiploma op zak. Ze vertelde dat ze het eigenlijk nog altijd doet vandaag, dat vertalen. Het is misschien niet meer de ene taal in de andere omzetten, maar wel het bredere werk: groepen verbinden die elkaar niet (meer) begrijpen. Dat kan gaan van het politieke macroniveau tot leiderschapsteams in bedrijven. Dichter bij mijn eigen expertise is een gebrek aan begrip tussen commerciële leiders en technologieleiders er vaak de oorzaak van dat er weinig slimme en nuttige dingen worden gedaan met data en technologie. In dat opzicht heb ik tijdens mijn carriere niet anders gedaan dan vertaalslagen maken.
Ons gesprek zette me aan het denken. Onze wereld heeft meer vertalers nodig. Mensen die in staat zijn de een zijn taal om te zetten in die van de ander, zelfs al is het in dezelfde letterlijke taal. ChatGPT vertaalt prachtig van de ene taal naar de andere (al beslist het vaak zelf om eerder samen te vatten dan te vertalen). Al tijdens mijn studie twintig jaar geleden werd duidelijk dat machine translation de komende jaren veel werk van ons zou overnemen. Maar waar we die menselijke vertalers voor nodig hebben, is van meer diepgaande en urgentere aard.
Mensen of groepen willen vaak hetzelfde, maar benaderen het probleem en de potentiële oplossing anders. Zo spreken groepen naast elkaar en ontstaat er onbegrip. Het leidt tot minder goede producten en diensten, tot lamentabele en betreurenswaardige acties, tot een wereld die in chaos wordt gestort. Mensen willen vaak hetzelfde, maar zonder de nodige vertalers tussen groepen, raakt veel nuance en bedoeling lost in translation.
We hebben meer vertalers nodig, mensen die de praktische vaardigheid van het luisteren hebben, die bruggen bouwen, die begrijpen wat beide groepen willen zeggen en die betekenis vertalen naar het perspectief van de andere groep.
Ik sluit af met de boodschap van Evy. We moeten met z’n allen weer leren te luisteren naar elkaar, écht luisteren. Dat is het begin van begrip. Het is de menselijke vaardigheid bij uitstek die ultiem de wereld kan redden.