‘De waarheid is dood, wanneer onze democratie?’

Dé realiteit bestaat niet meer. Mensen vormen online gemeenschappen op basis van wat ze denken dat de realiteit is, vindt Peter De Keyzer.

Sociale media zijn voor steeds meer mensen hét venster waarmee ze zich een beeld vormen van de wereld. Uit recent studiewerk van Pew Research blijkt dat bijna de helft van Amerikaanse TikTok-gebruikers het medium dagelijks gebruikt voor nieuws. Uit de Digimeter bleek dan weer dat de Vlaming gemiddeld 3 uur per dag op zijn of haar smartphone doorbrengt. Vele malen meer dan aan het lezen van kranten of nieuwsuitzendingen. Sociale media hebben geen redactie, journalisten of eindredacteur. Het algoritme kiest wat je te zien krijgt, om je zo lang mogelijk vast te houden. Dat is niet de beste of de meest correcte informatie, wel content die je zo lang mogelijk op het platform houdt. Zaken die schokken, die verontwaardigen, waarvan je boos wordt.

Daarom worden perceptie en gevoelens veel belangrijker dan de waarheid of de feiten. Nuance verdwijnt, emoties overheersen. Is de koopkracht gestegen of gedaald? Met het genuanceerde “gemiddeld wel, maar niet voor iedereen” overtuig je geen mensen. Ook het debat over het conflict tussen Hamas en Israël wordt opgezweept door emoties. Met nuance hou je geen mensen vast, met oneliners wel.

Ben je student, volg je Greenpeace of Greta Thunberg, dan is de kans groot dat je bovenmatig veel pro-Palestijnse boodschappen in je feed krijgt. Ben je een jongen, zit je vaak in de gym of doe je aan gevechtssport? Dan verschijnen daar Andrew Tate, Dries Van Langenhove of Donald Trump met de regelmaat van een klok. Uit onderzoek van Financial Times bleek dat de gemiddelde politieke voorkeur van jongens en meisjes de afgelopen tien jaar radicaal uiteengelopen is. Terwijl meisjes veel linkser werden, werden jongens een pak rechtser. De oorzaak: sociale media voeden beide groepen met content die hen vasthoudt op het platform. En die verschilt sterk voor jongens en meisjes.

De conclusie: dé realiteit bestaat niet meer. Mensen vormen online gemeenschappen op basis van wat ze denken dat de realiteit is. Ze hebben toegang tot oneindig veel informatie en laten hun mening vormen door het algoritme. Het coronavaccin, het World Economic Forum, het conflict in Oekraïne of Gaza, kijk naar online debatten en je ziet dat er geen middle ground meer is. Feiten werken niet meer. Wel woede, verontwaardiging, verdachtmakingen, verwarring en bedreigingen.

Ook daarom heerst steeds meer wantrouwen tegen wetenschappers, experten, politici én journalisten. Hoeveel factcheckers je ook uitvindt, dat probleem los je niet op met het uitleggen van de feiten. Een maatschappelijk discours dat gebaseerd is op gevoelens, trek je niet recht door feiten uit te leggen. Zelfs de rijzende ster aan het Vlaamse politieke firmament zegt letterlijk: “Don’t bring facts to a frame war.” Feiten doen er niet toe, wanneer je mensen aan je kant wilt krijgen.

En dan hebben we het nog niet gehad over buitenlandse beïnvloeding. Tijdens de Koude Oorlog gebeurde dat op ambachtelijke schaal. Vandaag beïnvloeden buitenlandse regimes onze publieke opinie op industriële schaal. We schreeuwen moord en brand bij beïnvloeding door China of Qatar bij parlementsleden van Vlaams Belang of PS, maar we zijn blind voor de rechtstreekse destabilisatie van honderdduizenden jongeren via sociale media. Jongeren zijn het perfecte doelwit: ze zitten al massaal op sociale media, beschikken niet over alle feiten en zijn veel makkelijker te radicaliseren. Hoelang blijven we daarover nog naïef? Zeker in het huidige geopolitieke klimaat. Een conflict met andere landen speelt zich niet alleen op een slagveld af. Elke manier om bevolkingen te beïnvloeden, uit elkaar te spelen of te polariseren, wordt vandaag ingezet.

Dat is allemaal geen ver-van-mijn-bed show. Het gaat over de ziel van onze democratie en maatschappij. Een maatschappij zonder gedeeld verhaal, is ten dode opgeschreven. Een maatschappij die het niet eens is over de realiteit, krijgt niks meer beslist. De volgende jaren zullen we in het Westen de keuze moeten maken. Ofwel behouden we de huidige ongelimiteerde en ongecontroleerde toegang tot sociale media. Ofwel behouden we onze democratie. Het wordt een van de twee.