‘De ongemakkelijke waarheid: ondanks de sympathie voor kleine zelfstandigen kopen we massaal bij Primark, H&M of Zalando’

De Belgische consument laat het geld nog altijd rollen, het rolt alleen gemakkelijker weg naar het buitenland.

Het faillissement van Duror Fashion Group, bekend van de modewinkel Terre Bleue, is het zoveelste bewijs dat Vlaanderen een andere consumenteneconomie krijgt. “De middenstand regeert het land, beter dan ooit te voren”, zong de Vlaamse rockgroep Gorki meer dan 30 jaar geleden voor het eerst. Ondertussen is dat niet meer dan nostalgisch jeugdsentiment. In de winkelstraten maken Primark en andere, meestal buitenlandse ketens de dienst uit. De glorietijd van de zelfstandige winkelier ligt al lang achter ons. Er zijn nog veel zelfstandigen, maar ze werken als franchisenemer, als onderaannemer.

Duizenden kleine zelfstandigen hebben enkele generaties lang op eigen kracht hun brood kunnen verdienen door een zeer loyaal cliënteel in de middenklasse te bedienen. Een cliënteel dat gerust iets meer wou betalen, omdat het een hogere kwaliteit belangrijk vond of omdat het de handelaar in kwestie kende. Uit die groep zelfstandigen is een tiental Belgische ketens gegroeid, die een gelijkaardige strategie hadden: niet de goedkoopste, maar wel een goede service en focus op kwaliteit. Die strategie is niet langer een garantie voor succes. Naast Duror kwamen Esprit, Bristol en Cassis Paprika in de problemen. Dat zijn enkel de voorbeelden uit de moderetail, van dit jaar.

Ook in de voeding zijn we in een ander tijdperk beland. Makro en Match gingen failliet. De middenklasseketens bij uitstek, Carrefour en Delhaize, zoeken al meer dan vijftien jaar naar een nieuw elan. Hun strategie is nerveus. De ene keer pakken ze uit met forse prijsverlagingen, de andere keer spelen ze hun kwaliteits- of bio-assortiment uit. Het recept waar Delhaize en GB (de voorloper van Carrefour) groot mee werden, bestond uit de bourgondische Belg te bedienen, die niet per se op een Belgische frank keek. Belgen houden nog altijd van lekker eten, maar ze willen er niet meer zo veel voor betalen. Door op de prijs te spelen, pikten Colruyt, Lidl, Aldi en Albert Heijn een groot deel van dat cliënteel in. Poor people need low prices, rich people love them. Die Angelsaksische retailwijsheid heeft onze winkelstraat en een groot deel van onze economie veranderd.

Natuurlijk moet het faillissement van Duror en Terre Bleue een beetje gerelativeerd worden. Net zomin als de neergang van de busbouwer Van Hool tast het niet de fundamenten van de Belgische economie aan. De getroffen werknemers kunnen snel ergens anders terecht dankzij de sterke arbeidsmarkt, en ook de getroffen ondernemers zullen wel weer opkrabbelen. Er is vooral een psychologisch effect, wanneer een monument uit de Belgische bedrijfswereld verdwijnt. Alles lijkt dan te veranderen, en daar houden we niet van.

De ongemakkelijke waarheid is dat wij allemaal die verandering zijn. Ondanks de sympathie voor kleine zelfstandigen kopen we massaal kledij bij Primark, H&M of online bij Zalando en co. Ondanks de sympathie voor de boerenprotesten kopen we steeds meer voeding over de grens: bij buitenlandse supermarkten of aanbieders van maaltijdboxen of bij lokale supermarkten waarvan de beslissingscentra in het buitenland liggen en waar de aankoop steeds meer pan-Europees verloopt. Dat is, voor alle duidelijkheid, perfect oke. Wanneer de consument de concurrentie niet laat spelen, zouden we nog veel slechter af zijn.

Het verdwijnen van Belgische familiebedrijven in de retail heeft wel enkele nadelen. De Belgische consument laat het geld nog altijd rollen, het rolt alleen gemakkelijker weg naar het buitenland, zeker sinds de doorbraak van bol.com en Zalando. Dat is een probleem voor de beleidsmakers. De automatische indexering van de lonen van Belgische werknemers is bijna een unicum in de wereld. Het wordt soms ook goedgepraat, omdat het de consumptie op peil houdt en geld in de Belgische economie injecteert. Dat argument houdt steeds minder steek, nu we niet langer alles om de hoek kopen.