De groeipijnen van Europa: willen de nationale regeringsleiders echt de feitelijke federalisering?

De Europese Unie blijft een stapsgewijs proces van consensus zoeken onder lidstaten. Europa doet wel veel, maar nog te weinig en te laat.

Wat hebben de klimaatcrisis, de pandemie, de oorlog in Oekraïne, de migratiecrisis, het einde van de globalisering en de koude oorlog tussen de Verenigde Staten en China met elkaar gemeen? In Europa is dat de Europese Unie. De Unie plant en stuurt de energietransitie, coördineert de productie en de distributie van vaccins, organiseert de steun aan Oekraïne en de sancties tegen Rusland, maakt een fort met buitengrenzen tegen illegale migratie en positioneert de Europese economie in de versplinterende wereldhandel.

De hoogdagen van de Europese Unie zijn verbazingwekkend. Ze betekenen een heuse transformatie. De Unie was een technocratische manager van vrijhandel en marktwerking, nu is ze het centrum van de Europese geopolitiek. De lidstaten, stuk voor stuk oude democratieën die lijden onder polarisatie, hebben via de Unie eenheid en leiderschap gevonden. En het werkt. De pandemie is bezworen met een extra laag Europees relancebeleid. Europa is niet gekraakt onder een energie-infarct en heeft een vuist gemaakt tegen Rusland. Oekraïne wacht een lidmaatschap van de Unie. Europa manoeuvreert zich tussen China en de Verenigde Staten in de nieuwe handelsgeopolitiek.

Het slechte nieuws is dat de nieuwe Europese Unie wel werkt, maar trager en minder goed dan China of Amerika. De economie beschermen tegen dumping. Import weren die veiligheidsrisico’s inhoudt. Autonomie bouwen in strategische technologische en industriële sectoren. De productiecapaciteit voor wapens en munitie opschalen. Ontwikkelingslanden binden met strategische investeringen. Peking, Washington en Brussel doen dat allemaal.

Maar Brussel heeft noch de centrale macht, noch de federale middelen om te dicteren. De Unie blijft een stapsgewijs proces van consensus zoeken onder lidstaten. Europa doet wel veel, maar nog te weinig en te laat. De optelsom blijft daarom geleidelijke relatieve Europese achteruitgang.

Wat is nodig om de nieuwe Europese Unie te doen slagen? Vooreerst een echte Europese strategie. De groeispurt van de Unie richting grootmachtenpolitiek was reactief en defensief, ze moet proactief en offensief worden. En dat is in voorbereiding. Twee Italiaanse ex-premiers, Enrico Letta en Mario Draghi, hebben ambitieuze officiële rapporten gepresenteerd. Beiden willen de grote Europese markt gebruiken als een hefboom voor strategische doeleinden: enerzijds meer Europese schaal via marktwerking in sectoren als de banken, telecom, energie en transport, anderzijds meer pan-Europese industriële politiek in bijvoorbeeld halfgeleiders, defensie, ruimtetechnologie, kritieke mineralen en biotech.

Kan Europa bevallen van een strategie die collectief Europese keuzes maakt, zowel extern – in handelsstrategie ten aanzien van pakweg China en de Verenigde Staten – als intern – in het clusteren en concentreren van Europese industriële en technologische capaciteit zonder subsidieoorlogen tussen de lidstaten? Kunnen Europese landen echt de marktconcurrentie en marktconcentratie loslaten in nationaal gevoelige sectoren die ze al lange jaren daarvan afschermen? Alle politici willen de Europese kapitaalmarkt verenigen voor politieke doeleinden, maar welke politici willen daarvoor nationale banken, financiële autoriteiten en vennootschapswetgevingen opgeven? Wil België zijn havens integreren in een Europese havenstrategie? Kunnen we kritieke infrastructuur uitbouwen, los van landgrenzen? Ga zo maar door.

Niet toevallig bepleit Mario Draghi een investeringsbazooka van 800 miljard euro Europese schulden per jaar. Die doen geen pijn in nationale begrotingen en kunnen Brussel in slagkracht doperen. Maar willen de nationale regeringsleiders echt die feitelijke Europese federalisering? Zijn we echt klaar voor de nieuwe Europese Unie die we zelf hebben gekozen? De komende jaren zullen het uitwijzen.

De auteur is co-CEO van denktank Itinera, strategie consultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu