‘De groei die het kapitalisme najaagt, is op onze planeet simpelweg onmogelijk’

Kent u ‘De ballade van Arie Hop’, het gedicht van John O’Mill over een kind dat op zijn nagels bijt?

Probeer maar eens wijs te raken uit het politieke wereldnieuws. Europa zit bang geprangd tussen mannen die de wereld in hun macht houden. Trump en Musk aan de ene kant, Poetin en Xi aan de andere. Er klinkt oorlogstaal. Vijftig jaar na de ratificatie van het verdrag over de niet-verspreiding van kernwapens pleit de Belgische premier voor investeringen in kernwapens. Vanaf hier wordt de beleidslogica waziger.

De term ‘investering’ schept de verwachting van economisch of financieel rendement. Atoomwapens leveren dan wel winst op voor de wapenindustrie, maar zadelen de overheid met enorme kosten op, eerst voor onderzoek en ontwikkeling, dan voor opslag en onderhoud. Kernwapens kun je dus alleen metaforisch een investering noemen, met vrede en veiligheid als verwachte ‘opbrengst’. Helaas kan het resultaat ook een escalatie van conflicten zijn. De opbrengst is volgens experts dan ook maar verzekerd als er genoeg atoombommen zijn voor mutual assured destruction. Als we allemaal dood zijn, kan niemand nog bombarderen, en dus zullen we die bommen nooit gebruiken. Of zoiets.

President Trump van zijn kant wil net minder investeren in wapens voor onze veiligheid. Zijn agenda is de Amerikaanse economische belangen – inclusief de wapenindustrie – veilig te stellen. In 1972 publiceerde de Club van Rome een rapport waarin wetenschappers berekenden waar diverse economische scenario’s naartoe zouden leiden. Ze toonden aan dat bij business as usual – ook wel ‘kapitalisme’ genoemd – de grenzen aan de groei rond 2030 bereikt zouden zijn. Volgens het Stockholm Resilience Centre overschrijden we vandaag al zes van de negen planetaire grenzen, en de massale soortensterfte trekt zich stevig op gang. We zitten dus mooi op schema richting self-assured destruction.

Als ondernemer weet Trump dat naarmate grondstoffen en energiebronnen schaarser worden, de competitie genadelozer wordt. Trump en Musk tilden het kapitalisme naar een nooit gezien niveau van perfectie door de grens tussen politiek en economie op te heffen. Weg met de bijsturing van de markt door de staat, alle macht aan corporaties. Gedaan met overleg en diplomatie, vanaf nu alleen nog spijkerharde businesstalk. Oekraïne is geen natie, maar een reservoir grondstoffen waar de grote jongens om bikkelen. Van democratie naar daadkracht. Ngo’s, kritische journalisten en academici moeten zwijgen. De kapitalist is tot keizer gekroond.

Kent u ‘De ballade van Arie Hop’, het gedicht van John O’Mill over een kind dat op zijn nagels bijt? Arie vond zichzelf zo lekker dat hij maar door bleef knagen en na zijn vingers en armen ook zijn voeten en kuiten opvrat. Toen hij zijn tanden in zijn dij wilde zetten, kon hij er helaas niet meer bij. De onwil om zijn vraatzucht aan het zelfherstellende vermogen van zijn lichaam aan te passen heeft Arie met het kapitalisme gemeen. Veel grondstoffen groeien nooit meer terug, mijnen vullen zichzelf niet weer aan. Levende systemen zoals bodems, bossen of nagels gedijen onder gunstige condities, maar niet eindeloos of exponentieel. Zo zijn de wetten van de thermodynamica nu eenmaal. Op aarde kan energie wel van vorm veranderen, zoals van hout naar warmte, maar de hoeveelheid blijft constant, punt. Ook vloeit energie altijd van geconcentreerde naar verspreide vorm – dat heet entropie. Soep koelt af, plastic vergaat tot microplastics en auto’s verslijten – nooit gaat het andersom. Om dat om te keren is steeds méér energie nodig, daar kan geen technologie tegenop. De groei die het kapitalisme najaagt, is op onze planeet dus simpelweg onmogelijk. Trump meent te winnen door zijn tanden in Groenland en Oekraïne te zetten, maar weet niets af van thermodynamica.

Hoe het met Arie afliep? Die stierf van de honger. Kernbommen zijn nergens voor nodig.