Welke lessen kunnen we trekken uit het conflict in Iran? Lees de column van professor Marc De Vos.
Terwijl ik deze regels schrijf, bekomt de wereld van het nieuws van Amerikaanse bombardementen op de nucleaire infrastructuur van Iran. De komende weken zullen wellicht nieuwe wendingen geven. Welke lessen kunnen we intussen trekken, en welke scenario’s zijn denkbaar?
Herinner u de vorige keer dat een dictatuur in het Midden-Oosten verdacht werd van het ontwikkelen van massavernietigingswapens. Het Amerika van George Bush jr. plooide zich dubbel om de Verenigde Naties en een alliantie van bijna vijftig landen te mobiliseren met bewijzen van wapenprogramma’s in strijd met internationale verdragen. Die bewijzen bleken achteraf gebakken lucht, maar het contrast met het Amerika van Donald Trump is dramatisch. De Verenigde Naties zijn van generlei tel meer. Er is geen enkele poging tot multilaterale coalitievorming. Een Europese diplomatieke noodexpeditie wordt zelfs als vijandig afgewimpeld.
Op de drempel van een historische top wordt ook de NAVO gepasseerd, hoewel een escalatie in het Midden-Oosten voor het bondgenootschap gemeenschappelijke economische en veiligheidsrisico’s inhoudt. Amerika handelt alleen. Het handelt opportunistisch, niet strategisch. Trump werd zelf geconfronteerd met het voldongen feit van Israëlische aanvallen. Hij recupereert die terwijl hij tot onderhandelen oproept. Diplomatie staat gelijk met bombarderen, een compromis met overgave.
Wat onderscheidt Amerikaans geweld in Iran van Russisch geweld in Oekraïne? Voor u en ik is er een wereld van verschil.
Wat onderscheidt Amerikaans geweld in Iran van Russisch geweld in Oekraïne? Voor u en ik is er een wereld van verschil. Na decennia van vruchteloos onderhandelen en slappe economische sancties willen de Verenigde Staten een Noord-Korea in het Midden-Oosten voorkomen. Amerika recht de rug tegen nucleaire proliferatie in de wereld. En passant stuurt het een boodschap van paraatheid, ook aan China. Maar de methode ondermijnt de legitimiteit. Als Amerika de internationale spelregels negeert, waarom zouden dan de vijanden van het democratische Westen die regels ernstig nemen?
Wat zijn mogelijke scenario’s? Nu Amerika is begonnen, moet het ook slagen. Blijven bombarderen totdat de nucleaire capaciteit van Iran echt is vernietigd. Als dat lukt en als Trump ook Israël kan paaien, ontstaat misschien een adempauze voor diplomatie. Als dat een vorm van eerherstel kan gunnen aan Iran is er een waterkans op een vredesdeal met alleen gecontroleerde civiele nucleaire energie. Maar als het Iraanse regime zijn eer of overleven afhankelijk acht van revanche, is een escalatie logisch, bijvoorbeeld het olietransport in de Straat van Hormuz verstoren of olie-infrastructuur elders in het Midden-Oosten bestoken. Als bombarderen niet volstaat of als Israël een regimeverandering wil, zijn echte invallen op Iraans grondgebied nodig. Hoe andere landen op dat alles zullen reageren, is telkens een andere variabele.
Als, als, als. We weten het niet. Maar we moeten beseffen dat Trump nu echt militair inzet op het Midden-Oosten, terwijl zijn prioriteit de Indo-Pacific blijft. De man die als vredespresident is verkozen, kan zich politiek geen twee oorlogen permitteren. Twee oorlogen tegelijkertijd onderhouden, zou strategisch de Amerikaanse flank openlaten aan China over Taiwan. De kans dat Trump Oekraïne blijft steunen, is daarmee opnieuw verkleind.
De escalatie in het Midden-Oosten is dus heel slecht nieuws voor Europa. We zijn militair en geopolitiek nog zwakker en eenzamer dan voorheen. We zijn economisch kwetsbaar voor een oliecrisis, zeker nu we Russische olie boycotten. We zijn maatschappelijk en politiek kwetsbaar voor de protesten, de vluchtelingenstromen en het terrorisme waarmee Midden-Oostenoorlogen kunnen gepaard gaan, getuige ons recente verleden. Tijd om ook zelf de rug te rechten en harde macht te ontwikkelen, samen. Anders zijn de zachte Europese waarden en normen een vogel voor de kat.
De auteur is is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu