‘Charles Handy, de laatste der managementgoeroes’

Er zijn nog veel wijze mensen. Maar managementgoeroes? Dat ras lijkt mij uitgestorven.

Een goeroe is een leermeester, een spiritueel leider. Een wijze. Geen opgeklopte influencer. Charles Handy was zo’n goeroe. Hij overleed op 13 december op 92-jarige leeftijd. Hij was voor mij de laatste der managementgoeroes. Er zijn uiteraard nog veel wijze mensen. Er bestaan misschien technologische goeroes die nu al exact weten wat artificiële intelligentie met onze samenleving zal doen, of klimaatgoeroes die ons uitleggen wat er echt aan de hand is met onze planeet. Maar managementgoeroes? Dat ras lijkt mij uitgestorven.

Charles Handy had een afkeer van de titel ‘goeroe’. Hij noemde zich liever ‘sociaal filosoof’. In mijn boek Managementprofeten schreef ik over hem: “Als een wijze mentor neemt de Engelse publicist-professor de lezers bij de hand en begeleidt hen door de wereld van de radicale veranderingen die reeds bij ons zijn en toont dat bedrijven op de allereerste plaats instituties zijn door en voor mensen.”

Hij pleitte voortdurend voor een economie op mensenmaat. Als we vergeten dat we investeren, produceren en verkopen voor en door mensen, is onze economie een lege regenjas. Het regent misschien wel, maar er zit niemand in de jas. Ik citeer de mijmering van mijn vriend Jens Pas bij het overlijden van onze gemeenschappelijke held: “Tientallen getuigenissen verzamelden zich aan mijn interviewtafel: gekwetste, uitgebluste en gefrustreerde mensen. De organisatie had veel veranderingen ondergaan en bij de wijze waarop die veranderingen waren doorgevoerd, namen getallen in Excelsheets de plaats in van de gezichten van mensen die je enkel aan een gesprekstafel kan vinden.”

Paradoxaal genoeg zal de diepgravende filosoof vooral bekend blijven voor een aantal krachtige beelden. Zijn shamrock-organisatie (Handy was een Ier) beschrijft hoe organisaties steeds meer een beroep doen op losse contractuelen. Werknemers krijgen een portfolio van klanten. Net vanochtend las ik dat het zogenoemde gigwork niet langer beperkt blijft tot Uber en Deliveroo, maar nu ook populair wordt in kledingzaken: je wordt in de winkel geholpen door een pseudozelfstandige, die je volgende week misschien bij de concurrent aantreft.

Lang voordat economen de donuteconomie hadden ontdekt, beschreef Handy al het principe van de omgekeerde doughnut (Engelse spelling!). Het gat in het midden van het gebakje is het echt belangrijke, bijvoorbeeld de omgang met kinderen in het onderwijs, of de zorg voor patiënten in de gezondheidszorg; de rest is variabel. Praat vijf minuten met werknemers in die sectoren en je hoort op slag dat allerlei formulieren, rapporteringen en controles belangrijker zijn dan de essentie.

Handy was het meest gehecht aan de platte S-kromme. Hij hernam het begrip nog eens in zijn laatste boekje, een verzameling van 21 brieven aan de jeugd. Alle processen, zowel bij bedrijven, teams als individuen, groeien naar een hoogtepunt, en daarna volgt er – meestal langzaam – een verval. De kunst is tijdig over te stappen naar een nieuwe kromme, de tweede S-kromme. Start de vernieuwing voordat je de top hebt bereikt.

Bij het lezen van zijn laatste boek bekroop me echter een vreemd, onaangenaam gevoel. Het is een boek van de vorige eeuw, al is het uitgegeven in 2019. Wie overlijdt op 92-jarige leeftijd, kun je moeilijk kwalijk nemen dat hij wat in het verleden vasthangt. Maar Handy had al eens zijn memoires geschreven. Daarin kun je naar hartenlust mijmeren over het verleden, zelfs met een nostalgische ondertoon. Nu is de toon vooral belerend en betweterig. Hij neemt te veel zijn eigen leven als baken en vergeet dat de meeste mensen door het leven moeten als postbode, verpleegkundige of heftruckchauffeur, en onder dagelijkse stress banen uitoefenen in labo’s, ICT-afdelingen of de verkoop. Zelfs voor een merkwaardige goeroe als Charles Handy bleef de tweede S-kromme een permanente uitdaging.

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com