Uit het onlangs verschenen jaarverslag 2024 van de Vlaamse Ombudsdienst blijkt dat de klachten over erfbelasting met meer dan 30 procent zijn gestegen. Vooral de klachten over de belastingverhoging voor een onvolledige aangifte van de nalatenschap springen in het oog. De erfgenamen hebben de plicht alle goederen van een overledene op te nemen in de aangifte van de nalatenschap. In principe hebben ze daar vier maanden de tijd voor vanaf het overlijden. De Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) controleert de volledigheid en de juistheid van de aangifte.
Zijn de erfgenamen bepaalde goederen vergeten te vermelden, dan betalen ze daarop niet alleen erfbelasting, maar ook een belastingverhoging van 20 procent. Toch kun je je afvragen of dat altijd redelijk is. De belastingverhoging wordt vaak toegepast in situaties waarin de erfgenamen een bankrekening of een verzekeringspolis van de overledene zijn vergeten. Bijna altijd is de oorzaak van dat verzuim dat de erfgenamen die bankrekening of polis eenvoudigweg niet kenden. Het gaat niet eens om een vergetelheid, maar om pure onwetendheid.
De relatie tussen een overledene en de erfgenamen kan zo verwaterd zijn dat niemand eigenlijk goed weet met welke banken of verzekeraars hij relaties had. Maar ook als de verstandhouding goed was, kan er onwetendheid zijn. Een goede relatie met de overledene betekent niet noodzakelijk dat je een volledige kennis van zijn vermogen hebt. Zelfs in een klassiek gezin weten de kinderen vaak niet zeker of ze wel helemaal op de hoogte zijn van alle bankrekeningen en verzekeringspolissen van vader of moeder.
Het beeld van de controleur die met de juiste gegevens in de hand nakijkt of erfgenamen in een aangifte geen steken hebben laten vallen, komt weinig sympathiek over.
De fiscus daarentegen beschikt wel over die gegevens. Banken en verzekeraars moeten die gegevens, de zogenoemde fiscale lijst, aan de fiscus bezorgen. Die informatie wordt op federaal niveau verzameld en doorgegeven aan de regionale fiscale autoriteiten. Op basis daarvan controleert Vlabel in het Vlaams Gewest of de aangifte van een nalatenschap volledig is. Het beeld van de controleur die met de juiste gegevens in de hand nakijkt of erfgenamen in de aangifte geen steken hebben laten vallen, om dan meteen een belastingverhoging op te leggen, komt weinig sympathiek over.
De klachten bij de Vlaamse Ombudsdienst gaan vooral over zulke situaties. Burgers begrijpen niet waarom ze beboet worden voor het niet melden van informatie waarover Vlabel al beschikt. In een ideale wereld zouden erfgenamen een vooraf ingevulde aangifte moeten krijgen waarin alle bij Vlabel bekende gegevens worden opgenomen. Maar dat lijkt moeilijk om privacyredenen. Informatie over een nalatenschap zou kunnen terechtkomen bij iemand die maar voor een deel erfgenaam is.
Een louter Vlaams initiatief zal trouwens niet voldoende zijn om iets aan het probleem te doen. De meldingsplicht van banken en verzekeraars geldt ten aanzien van de federale administratie. De gegevens worden dus op federaal niveau verzameld, zonder dat er strikte termijnen gelden voor de doorstroom van informatie, terwijl er voor de indiening van de aangifte wel een termijn is. Om tijdig een vooraf ingevulde aangifte te kunnen aanbieden, moet er dus eerst voor worden gezorgd dat de gegevens op federaal niveau relatief snel worden verkregen en worden doorgegeven aan Vlabel.
Op de vraag van de Vlaamse Ombudsdienst om toch met een wat mildere blik te kijken naar burgers die een fout in de aangifte van nalatenschap maken, heeft de minister van Financiën Ben Weyts (N-VA) geantwoord dat hij wil evolueren naar een systeem dat streng blijft voor fraudeurs, maar zeker ook niet uitnodigt tot fraude. Ondertussen blijft Vlabel belastingverhogingen van 20 procent uitdelen voor vermogensgegevens die niet vermeld zijn in de aangifte van de nalatenschap, zelfs als die gegevens Vlabel via een andere weg toch al hebben bereikt.