‘Hoe ziet België eruit over dertig jaar? Niks daarover in de campagne’

“Life is what happens to you while you’re busy making other plans.” Dat zingt John Lennon in het nummer Beautiful Boy. Opgedragen aan zijn zoon Julian beschrijft hij hoe het leven nooit voorspelbaar is en je altijd opnieuw moet beginnen te bouwen, improviseren en aanpassen. Dat is het lot van de mens. Mocht het nummer gaan over België, dan luidde de zin ‘Life is what happens to you.’ Punt. België heeft geen toekomstcultuur en is niet voorbereid op het onverwachte. We leven in het hier en nu. De toekomst? Dat is iets voor later.

Kijk naar de verkiezingscampagne. Allerhande lekkers voor de mensen, betaald met belastingen die geheven worden op iemand anders. Of met geld dat magisch tevoorschijn wordt getoverd. De vraag die nergens werd gesteld of beantwoord: hoe ziet België eruit over dertig jaar? Wat zijn de bedreigingen die op ons afkomen? Waar zijn we kwetsbaar? Hoe bereiden we ons voor op het onverwachte? Uitgerekend tegen de achtergrond van immense verschuivingen wereldwijd is dat schokkend. Artificiële intelligentie kan onze economie en onze bedrijven op hun kop zetten. Klimaatwijziging zal onze manier van leven door mekaar schudden. Een gewapend conflict in de Europese Unie of een dictatuur in de Verenigde Staten is niet langer sciencefiction. Niks daarover in de campagne.



De conclusie is duidelijk: België heeft geen toekomstcultuur. De strategische geletterdheid van veel beleidsmakers en politici is dan ook bijna onbestaande. We geven de toekomst geen vorm, de toekomst overkomt ons. We hebben voor alles regels, maar voor bijna niks een strategie of een plan.



We hebben die ook lang niet nodig gehad. De afgelopen decennia vlogen de gebraden kippen ons vanzelf in de mond. Defensie hebben we kapot gesaneerd; iemand anders zou ons wel beschermen. De invoering van de euro schermde ons af van de financiële markten waardoor we probleemloos schuldenputten konden graven. De globalisering en de ontsluiting van voormalige communistische economieën bezorgden ons extra handel, groei en welvaart. Alles zat mee. Het gevolg: een hele generatie politici en beleidsmakers is niet meer in staat na te denken over het ondenkbare. Uitgerekend nu het ondenkbare weer denkbaar wordt.



Toch kan het anders. Veel wat landen hebben wel een toekomstcultuur. Neem Finland, Zweden, Denemarken, Nederland of Zwitserland. Maar ook Zuid-Korea of Singapore. Zij integreren toekomstdenken structureel in hun beleid. In strategic foresighting-oefeningen bouwen ze hypothetische toekomstscenario’s. Scenario’s met een heel lage waarschijnlijkheid, maar met een heel grote impact. Het soort gebeurtenissen waardoor de toekomst er echt anders zal uitzien dan vandaag. Waarop we voorbereid moeten zijn.



Wat als de halve Westhoek onder water staat en tegelijk het landelijke betalingsverkeer een week uitvalt? Wat als AI leidt tot massaal jobverlies in de dienstensector tegen de achtergrond van een landelijke drugsepidemie? Wat als door sabotage een megatanker maandenlang de Antwerpse haven blokkeert? Wat als…? Het is precies dit soort scenario’s ver in de toekomst die het meest nuttig zijn voor burgers, organisaties, bedrijven en beleid. Hoe verder van het heden, hoe beter. Letterlijk en figuurlijk.



Dat soort oefeningen stelt een land of een bedrijf in staat betere strategieën te ontwikkelen. Ze zijn ook een goede training in het maken van beslissingen in crisistijden. Maar ze helpen eveneens om sneller kansen te spotten en in te spelen op beginnende veelbelovende trends. Is het toeval dat al de hierboven vermelde landen bekendstaan om hun sterke bestuurscultuur, dynamisme én gezonde overheidsfinanciën? Meer dan ooit hebben we nood aan een sterkere toekomstcultuur. Alleen zo kunnen we als burgers, bedrijven en land vooruit raken.



Wie voortdurend leeft in het hier en nu, zal verpletterd worden door de toekomst. Wie vaak nadenkt over de toekomst, zal succesvol zijn in het hier en nu.