‘Bedrijven vertoeven niet meer in een oase van politieke neutraliteit’

“The business of business is business.” Enkel de winst en de aandeelhouders tellen, aldus de legendarische econoom Milton Friedman. De voorbije dertig jaar was het natuurlijk niet zo karikaturaal. Ondernemers zijn zich altijd al bewust geweest van hun maatschappelijke rol, maar het evangelie van Friedman gold wel grotendeels voor hun vrijheid om met eender wie te kunnen ondernemen.

Veel bedrijven hadden de luxe zich niet al te veel te moeten aantrekken van de internationale politiek. Afgezien van de handel met een paar schurkenstaten was de hele wereld een mogelijke afzetmarkt. Dat tijdperk is voorbij. De oorlog in Oekraïne en de spanningen tussen China en de Verenigde Staten dreigen de klok bijna vijftig jaar terug te draaien.

De meest uiteenlopende westerse bedrijven zullen steeds meer de vraag krijgen aan welke kant ze staan. Soms moeten ze meegaan in beslissingen die grote risico’s meebrengen. Vorige week werd beslist dat de winsten op de miljarden aan geblokkeerde Russische activa bij Euroclear naar Oekraïne mogen vloeien. Zowel de voor- als de tegenstanders hebben valabele argumenten. Rusland is bezig met confisqueren van de activiteiten van westerse bedrijven in Rusland. Het opeisen van de winsten op geblokkeerde tegoeden bij Euroclear is dan gerechtvaardigd en gaat minder ver dan de economische onteigening in Rusland, laat staan de agressie en de wreedheid in Oekraïne.

Maar het zou onverstandig zijn verder te gaan. Het westerse internationale financieel systeem is zo dominant dankzij vertrouwen. Vertrouwen dat het eigendomsrecht niet geschonden zal worden. Euroclear wordt nu al gedwongen aan dat vertrouwen te morrelen. Euroclear, en bij uitbreiding België, mag zich opmaken voor jarenlange juridische claims, en moeten hopen dat de VS en andere bondgenoten ons steunen in die strijd om de positie van Euroclear te behouden. Voor België staat zijn reputatie als betrouwbare handelspartner op het spel en die reputatie is miljarden euro’s waard.

De luxe van neutraliteit moet er stilaan ook aan geloven bij de ASML, de Nederlandse producent van machines om computerchips te maken. Vorige week werd strategisch gelekt dat ASML en de Taiwanese chipfabrikant die de machines van ASML massaal gebruikt, perfect in staat zijn de machines van op afstand te saboteren. Het lek was een reactie op een zeer intimiderende militaire oefening van China, waarbij Taiwan bijna volledig omsingeld werd. Bij een succesvolle verovering van Taiwan moet China niet denken dat het westerse spitstechnologie zomaar in handen kan krijgen. ASML moest al onder grote druk van de VS zijn verkoop aan Chinese bedrijven terugschroeven, in het bijzonder die van de meest geavanceerde machines.

Dichter bij huis moest imec zijn strategie bijsturen. Het Vlaamse onderzoekscentrum, wereldvermaard door zijn expertise in computerchips en andere halfgeleiders, werkte vroeger mee aan projecten waar ook Chinese techgiganten bij betrokken waren. Dat werd een geopolitiek mijnenveld. Gelukkig voor imec is er de EU Chips Act, om de eigen halfgeleiderindustrie te verstevigen, waarin imec een sleutelrol moet spelen.

Uiteindelijk wordt in Washington bepaald wat westerse bedrijven al dan niet mogen doen. De spelregels worden steeds ingewikkelder: sancties, zwarte lijsten, overheidsorganen die buitenlandse investeringen screenen enzovoort. Het is dan zeer verleidelijk te denken dat we ons beter even terugplooien op de veilige, westerse markt, of daarbuiten enkel bier en chocolade uit te voeren.

Dat is fout. Ondanks alle geopolitieke risico’s zijn kroonjuwelen als Euroclear en imec ook waanzinnige troeven, die België boven zijn gewicht laten spelen. Bovendien is het een recept voor economische stagnatie. Onze industrie is gedoemd meer geavanceerde producten te produceren en te proberen de wereldmarkt te veroveren. We zijn anders te kwetsbaar, omdat de concurrentie ons inhaalt.