Bedrijven moeten voor onze duurzaamheid een oplossing zijn, en geen probleem

Ik denk dat bedrijven vooral een economische verantwoordelijkheid dragen, net zoals musea in de eerste plaats een culturele verantwoordelijkheid hebben en ziekenhuizen een gezondheidsdoel nastreven.

Mijn professor filosofie verwees vaak naar Hegel die zou hebben gezegd: filosoferen is onmogelijk, maar noodzakelijk. Dat speelde door mijn hoofd toen ik bij het VBO de voorstelling van de nieuwe editie Reis naar duurzamer ondernemen van Bob Elsen en Nathalie Bekx bijwoonde. Duurzaamheid is een modewoord, net zoals gezond leven, respect en vrede. Er is niets verkeerd met modes. We zien ze overal: in kledij, voedingsgewoonten, het seksleven, sporten. Maar als we het woord in verband met management gebruiken, krijgt het een negatieve bijklank – oppervlakkig, van voorbijgaande aard, gemanipuleerd. Duurzaamheid is net het omgekeerde. Misschien wordt er zelfs te weinig over gepraat. Daarom kunnen we alleen maar initiatieven zoals dat van de sustainability pioneers en de sustainability professional toejuichen.

Leven met paradoxen en toch niet gek worden, was volgens de romanschrijver F. Scott Fitzgerald het kenmerk van een knappe geest. Ik val als academicus nog te snel over paradoxen, ik zoek te snel naar intellectuele oplossingen. Mijn vriend Bob Elsen, de stichter van Joker, pakt de paradoxen aan in de praktijk. Alleen zo kun je er iets aan doen. Want alles hangt met alles samen. Tegelijk veeleisend zijn voor je kinderen, ze regelmatig iets verbieden, maar toch enorm veel van hen houden op een manier dat ze je warmte voelen. Streng zijn als ouder en veel verbieden vanuit frustratie of onmacht, voelen kinderen ook.

Ervoor zorgen dat de plaats waar iedereen werkt fun is, en tegelijk de productiviteit en de innovatiekracht verhogen, is zeker mogelijk. Of dat ook mogelijk is bij Amazon, waar nu iedereen verplicht naar kantoor moet komen, zal bewezen moeten worden. Ik vrees ervoor.

Bedrijven hanteren vaak grote hefbomen. De concentratie van knowhow, kapitaal en toegang tot netwerken is vaak van een totaal andere orde dan bij andere actoren. Ronald Reagan zei dat de overheid geen deel is van de oplossing, maar een deel van het probleem. Soms krijgt hij gelijk. Evenzeer moeten bedrijven voor onze duurzaamheid in de allereerste plaats een oplossing zijn, en geen probleem.

Ik denk dat bedrijven vooral een economische verantwoordelijkheid dragen, net zoals musea in de eerste plaats een culturele verantwoordelijkheid hebben en ziekenhuizen een gezondheidsdoel nastreven. Als de zaken omgekeerd worden, en ziekenhuizen er louter zijn om de aandeelhouders te verrijken, klopt het plaatje niet. Ik heb van experts uit het operationele onderzoek leren denken in termen van doelstellingen en niet-negotieerbare randvoorwaarden. Een misdadige organisatie – zoals sommige bedrijven helaas zijn – verwerpt randvoorwaarden zoals het respect voor mensen, voor leveranciers, voor de planeet. Het primaire doel van een bedrijf is niet liefdadigheid of gezondheid, maar dat betekent niet dat het doel van een onderneming is de aandeelhouderswaarde te maximaliseren. Dat kan alleen ten koste van die randvoorwaarden gaan. Omgekeerd begrijpen we het op slag. Een museum kan niet stellen dat ze alle unieke kunstvoorwerpen permanent wil bezitten. De financiële randvoorwaarde is vanzelfsprekend, maar het doel van een museum is niet rijk worden.

Het is niet belangrijk of mijn visie de juiste is of niet, in management is het vooral belangrijk dat er zinvol en respectvol wordt gepraat over de mogelijke modellen die worden gehanteerd, van strategie tot digitalisering, van ontwikkeling van het personeel tot duurzaam ondernemen. Daarom alleen al kan ik zo’n boek aanraden. Het is een schitterend uitgangspunt tot een zinvolle discussie.

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com

Bob Elsen en Nathalie Bekx, Reis naar duurzaam ondernemen met de SDGs als kompas, Trendbookx, 160 blz., 18,96 euro