‘Bedrijven zijn belangrijke maatschappelijke actoren geworden’

Het welzijn van medewerkers is essentieel geworden in moderne bedrijven, die zich steeds meer als ‘families’ opstellen.

Op het moment dat deze column verschijnt, weten we mogelijk wie de nieuwe Amerikaanse president wordt. Het is een nieuwe geopolitieke factor die niet te overschatten valt. Europa houdt zijn hart vast. Maar een nieuwe Amerikaanse leider is niet de enige onzekerheidsfactor in deze tijd.

Gelukkig is er hoop: bedrijven kunnen in onzekere tijden houvast bieden. In mijn nieuwe boek, (On)zeker – hoe overleef ik in een onzekere wereld, schrijf ik daarover. Ik ga enerzijds in op het gevoel dat we allemaal kennen: onzekerheid over onze levenskeuzes, ons gedrag op het werk, onze relaties… Over van alles. Anderzijds beschrijf ik wat ik de ondertoon van onzekerheid in de samenleving noem. Het is dat gevoel van collectieve onrust. De wereld verandert razendsnel, en we zijn niet voorbereid op die veranderingen. Individueel noch collectief zijn we resilient.

Een tijd vol onzekerheid vraagt om houvast. Vroeger vonden mensen die in vooruitgangsoptimisme – het idee dat morgen beter is dan vandaag – en in gemeenschapsvorming. Ook zingeving speelde een belangrijke rol. Maar precies die elementen staan nu op losse schroeven. Het postmodernisme en de degrowth-beweging proberen ons bijvoorbeeld te overtuigen dat economische vooruitgang – eeuwenlang hét recept voor een betere toekomst – achterhaald is. Traditionele vormen van zingeving en gemeenschapsvorming, zoals religie en gemeenschapsleven, verliezen hun invloed. De houvast te midden van de onzekerheid glipt ons uit handen. Maar: dat gat wordt gevuld.

In onzekere tijden ligt de rol van bedrijven onder een vergrootglas. Bedrijven zijn niet langer alleen producenten of werkgevers; ze bieden in toenemende mate houvast in de samenleving. Ze dragen niet alleen economische verantwoordelijkheid, maar ook de verantwoordelijkheid om een stabiele basis te bieden voor werknemers en de bredere gemeenschap. Het welzijn van medewerkers is essentieel geworden in moderne bedrijven, die zich steeds meer als ‘families’ opstellen. Waar kerken leegliepen, zijn bedrijven belangrijke maatschappelijke actoren geworden. De vergelijking gaat verder: denk aan de Tien Geboden versus de Corporate Values – in essentie allebei richtlijnen voor goed gedrag.

Natuurlijk zal er in een bedrijfskantine niet snel een heilige viering plaatsvinden of een huwelijk worden voltrokken. Toch zijn er in veel bedrijven belangrijke rituelen ontstaan, zoals teambuilding of het vieren van persoonlijke mijlpalen van collega’s. Ook denken bedrijven meer na over hun plek in de maatschappij. Corporate responsibility-programma’s en het steunen van goede doelen zijn vandaag vanzelfsprekend.

Toch is er een grens. Een veelgehoorde kritiek is dat de ‘one big family’-aanpak kan afleiden van de kernwaarden van werk en professionaliteit. Sommigen voorspellen het einde van corporate responsibility, SDG’s en duurzaamheid en zien het als een trend die doorgeslagen is. Wordt het maatschappelijke engagement van bedrijven straks opgeofferd onder de druk om economisch relevant te blijven? Ik denk van niet, of hooguit in beperkte mate. Juist omdat bedrijven een intussen gevestigde belangrijkere maatschappelijke functie hebben gekregen, wordt die functie straks relevanter dan ooit. Bovendien bieden bedrijven de samenleving vandaag zaken als gemeenschapsgevoel, zingeving en een hoger doel om naartoe te werken – iets wat nog maar door weinig andere maatschappelijke actoren wordt geleverd.

Bedrijven kunnen fungeren als een buffer tegen maatschappelijke onrust. Al die ‘randactiviteiten’ die sommigen beschouwen als afleiding van productie en winst, vormen juist een vorm van zingeving die elders in de maatschappij nauwelijks nog te vinden is. Wie denkt corporate responsability of SDG’s naast zich neer te kunnen leggen, zal eerst een alternatief moeten bieden.

De auteur is publicist, columnist en master internationale politiek