‘Alles is nog niet verloren. De wereld heeft in het verleden nog onzekere tijden gekend’

De wereld is in een rotvaart versneld. In deze veilige maatschappij wordt onbehagen angst.

Op zaterdag 15 maart was ik een van de tientallen moedigen die in het Zuiderpershuis de volledige onzekerheidsmarathon uitliepen. Tien Antwerpse vrijzinnige organisaties organiseerden daar vier panelgesprekken met eminente sprekers over het thema ‘onzekerheid’. Ik nam verschillende boodschappen mee naar huis, op welgeteld 136 meter van mijn appartement. Eén is vooral blijven kleven: blijf wakker. Stel vragen. Wees attent. Hoe onzekerder het nieuws, de ideologische vertekening, de manipulatie door technologische algoritmes, hoe meer je waakzaam moet blijven. Jana Kerremans, een schitterende moderator, bleef bij de panelleden vissen naar tekenen van hoop in deze onzekere tijden. En ja hoor, af en toe ontdekten ze die. Alles is nog niet verloren. De wereld heeft in het verleden nog onzekere tijden gekend. Hoe we de uitroeiing door de Hunnen konden vermijden bijvoorbeeld, of hoe we het kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde zouden splitsen.

Ons geheugen is vrij beperkt. Het eerste panel wees er fijntjes op dat alle beloftes die we gemaakt hebben tijdens covid-19 al lang vergeten zijn. De grote institutionele hervormingen na de Tweede Wereldoorlog zijn verworvenheden die we nog nauwelijks respecteren. De Europese Unie ligt op veel plaatsen zwaar onder vuur. De democratie wordt weggehoond.

Misschien is het woord ‘onzekerheid’ niet het krachtigste woord om het gevoel te formuleren waarmee mensen leven die hun heil zoeken bij sterke leiders, populisten, samenzweringstheorieën en belachelijk nieuws. Het woord ‘onbehagen’ bleef bij mij vooral blijven hangen, een onbestemd gevoel dat het niet goed loopt met onze wereld, een gevoel dat je niet weg kunt verklaren door te wijzen op allerhande bubbels waarin we leven, de focus van de media op spectaculair, emotioneel, negatief nieuws en het gebrek aan daadkracht van sommige leiders (vooral in Europa), samen met het teveel aan daadkracht van de heren Trump en Musk in de Verenigde Staten.

Twee panels gebruikten nadrukkelijk het begrip ‘wicked problem’: een probleem dat erger wordt als je het probeert aan te pakken, omdat we gedoemd zijn het verkeerd aan te pakken – een situatie waar in een mum van tijd oorzaak gevolg wordt en omgekeerd. Je weet – hoe absurd het ook mag klinken – niet eens of het probleem ís opgelost. Al tientallen jaren worstelen de Verenigde Staten – en ook wij meer en meer – met de kwaliteit van hun onderwijs. Donald Trump schaft het federale ministerie van Onderwijs af. Is het probleem nu opgelost? Of wordt het alleen maar erger?

De architecten van de haat en de chaos pikken in op menselijk verlies: vroeger werd je geholpen in het station; er was een postkantoor, een vakbondsloket, een bankfiliaal met mensen die je kende. Je kende je buren. Ja, de wereld was verzuild, maar die zuilen zorgden voor helderheid en menselijk contact op culturele, religieuze en syndicale samenkomsten. Oudere mensen hebben die afbouw aan den lijve ondervonden. De wereld is in een rotvaart versneld. In deze veilige maatschappij wordt onbehagen angst. Alles is nu informatie en technologie. Technologische transities stoppen maar niet. Het gaat té snel. Jongeren vatten vaak wel de technologie, voor hen is die vanzelfsprekend, zoals voor ons nu elektriciteit. Maar zij worstelen vooral met zingeving.

Toch wandelde ik met een perspectief van hoop naar huis. Laten we ons vooral verantwoordelijk voelen naar elkaar toe. Laten we supportgroepen vormen. Laten we uitkijken naar wie geïsoleerd is geraakt, want die is het meest kwetsbaar voor gevaarlijke propaganda en oplichters allerhande. Ik hoop ooit nog eens tot de uitbouw van zulke supportgroepen te kunnen bijdragen.

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com