Xavier Vanneste (brouwerij De Halve Maan): ‘Ik heb even gedacht: zijn we nu failliet?’

Meer dan 1,7 miljoen bezoekers, met pieken tot 80.000 bezoekers per dag. De eindejaarsperiode was uitzonderlijk druk in Brugge. “Als de Brugse horeca goed draait, profiteren wij mee”, zegt Xavier Vanneste, de CEO van de Brugse brouwerij De Halve Maan. Dat is vooral een opsteker omdat het bedrijf enkele moeilijke jaren achter de rug heeft.

Dagenlang was het rond de jaarwisseling van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat over de koppen lopen in Brugge, mede door evenementen als De Warmste Week en Wintergloed. De lokale brouwerij De Halve Maan heeft in de stad veel horecapartners die de bieren van de brouwerij – Brugse Zot, Sportzot, Straffe Hendrik en Brugs Tarwebier – verkopen. “Als de Brugse horeca goed draait, profiteren wij mee”, zegt CEO Xavier Vanneste.

Het bezoekerscentrum van de brouwerij is uitgegroeid tot een toeristische attractie in de historische binnenstad. “Wij tellen jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers”, zegt Vanneste. “Dat is meer dan sommige musea in deze stad. Ik vermoed dat wij de meest bezochte brouwerij van het land zijn. Dat danken we natuurlijk aan onze ligging, maar ook aan ons verhaal. Wij willen een familiaal bedrijf zijn dat kwaliteitsproducten maakt en op een economisch en ecologisch duurzame manier groeit.”

De Halve Maan haalde enkele jaren geleden de internationale media toen Vanneste besliste een ondergrondse bierpijpleiding van 3,3 kilometer aan te leggen van de brouwerij in het stadscentrum naar een bottelarij aan de stadsrand. Voor de financiering deed hij een beroep op crowdfunding. Later volgden investeringen in een splinternieuwe bottelarij, zonnepanelen en een waterzuiveringsinstallatie, alles samen voor een bedrag van 30 miljoen euro. En net op het zwaartepunt van dat investeringsprogramma brak in maart 2020 de coronacrisis uit en ging het land in lockdown.

Hebt u zwarte sneeuw gezien?

XAVIER VANNESTE. “We hebben vier moeilijke jaren gehad, van 2020 tot 2023. Eerst was er de coronacrisis. Door onze band met de Brugse horeca werden wij harder getroffen dan andere brouwers. Daarna kwamen de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis en de hoge inflatie, waardoor wij geconfronteerd werden met oplopende prijzen voor grondstoffen, energie en personeel. Als je net op dat moment de grootste investering in de geschiedenis van je bedrijf doet, is dat niet vanzelfsprekend. Daardoor hebben we vier jaar na elkaar verlies geboekt.”

Was u niet bevreesd dat de banken de stekker eruit gingen trekken?

VANNESTE. “Op zeker moment hadden we een heel hoge schuldgraad. Onze bankschulden waren fors gestegen om de investeringen te financieren. En net op dat moment ging het land plat en halveerde onze ebitda (operationele cashflow, nvdr). Ik heb even gedacht: zijn we nu failliet? Maar de banken zijn rustig gebleven en hebben altijd hun vertrouwen behouden. Wij hebben ook steeds proactief met hen gecommuniceerd. We hebben heel snel gezegd: het gaat stormen, we moeten samenzitten om onze plannen bij te stellen. De kredietlijnen die we konden krijgen, hebben we benut en waar nodig hebben we bijkomende kredieten afgesloten. Daarnaast hebben we een beroep gedaan op alternatieve financiering, zoals crowdlending en de uitgifte van obligaties. Dat was ook voor de bankiers een signaal dat er voldoende geloof was in ons verhaal.”

Zit u vandaag in rustiger vaarwater?

VANNESTE. “Ja, we zijn uit de gevarenzone en zitten opnieuw op een groeipad. In 2023 boekten we nog verlies, maar de ebitda was al met 50 procent verbeterd en weer op een aanvaardbaar peil. Een brouwerij is een capex– en ebitda–driven bedrijf: met de operationele cashflow moet je alle investeringen betalen. Het is te vroeg om al uitspraken te doen over 2024, maar de ebitda is verder gestegen en we zullen het boekjaar wellicht opnieuw met winst afsluiten.”

Het verbruik van Belgisch bier gaat naar beneden, zowel in eigen land als op de exportmarkten. Hoe zit dat bij u?

VANNESTE. “De Halve Maan heeft vorig jaar 65.000 hectoliter geproduceerd. De omzet en de productie groeien, vooral dankzij ons alcoholvrije bier Sportzot. Dat heeft zich ontpopt tot een referentie op de markt van de alcoholvrije speciaalbieren. Ook internationaal zien we een toenemende interesse. We hebben Sportzot onder meer in de Verenigde Staten en China gelanceerd, en dat loopt goed. Onze klassieke bieren zoals Brugse Zot en Straffe Hendrik blijven vrijwel stabiel, wat niet slecht is op een dalende markt.”

Is dat een internationale trend: de stijgende interesse voor alcoholvrije of -arme bieren?

VANNESTE. “Voor ons is Sportzot het product van de toekomst, maar het is moeilijk zaken te veralgemenen. Ik geloof niet dat alcoholvrij bier overal even goed zal aanslaan. In bepaalde landen zal dat beter draaien dan in andere. De biermarkt is, net zoals de hele drankenmarkt, heel trendgevoelig. Soms zijn bepaalde biersoorten heel erg in, daarna verdwijnt de interesse en enkele jaren later komt er een revival. Zo is ons witbier vorig jaar met 10 procent gegroeid. Onze zware bieren zoals Straffe Hendrik groeien in België nog nauwelijks, maar wel in regio’s als China, de Verenigde Staten en Latijns-Amerika.”

Tien jaar geleden leek het alsof Belgische bieren spelenderwijs de internationale markt zouden veroveren. Is er een einde gekomen aan dat verhaal?

VANNESTE. “Belgisch bier dat zichzelf verkoopt? Ik heb daar zelf nooit erg in geloofd. Ik denk dat sommige brouwers de export te opportunistisch benaderd hebben. Ze stuurden een container op met de boodschap: drink maar op. De vraag wanneer er een tweede of derde container zou vertrekken, werd niet gesteld, terwijl dat de belangrijkste vraag is. Wij hebben altijd mensen naar onze exportmarkten gestuurd of lokale structuren opgezet. Als je ergens een markt wilt creëren, moet je er iets duurzaams van maken. Dan moet je een merknaam, partnerschappen en een cliënteel ontwikkelen. Dat is arbeidsintensief. Een belangrijk verschil met vroeger is dat ze in elk van die exportlanden nu ook hun eigen lokale speciaalbieren hebben. Als je vandaag Belgisch bier wilt verkopen, moet je je tenen uitkuisen.”

Zijn de Belgische brouwerijen een sector in crisis?

VANNESTE. “Nee, dat is overdreven. Er zijn nog veel mooie en sterke bedrijven. Wat je wel hebt, is dat er na vijftien jaar van ongebreidelde groei een schifting plaatsvindt, en dat is niet eens ongezond. Er waren heel veel brouwerijen bij gekomen, vaak kleine en amateuristische initiatieven en niet altijd even kwaliteitsvol. Nu zie je dat sommige van die projecten failliet gaan of er gewoon mee ophouden. Vaak zijn dat ondernemingen die voor 2020 nog niet rendabel waren en daardoor geen buffers hebben opgebouwd om enkele moeilijke jaren te overbruggen. Zolang het allemaal goed gaat, is dat geen probleem, behalve als je dan corona, de energiecrisis en een inflatie over je heen krijgt. Het gevolg is een rationalisering van de markt: wat niet levensvatbaar is, gaat eruit.”

Heb je als Belgische brouwer een bepaalde schaalgrootte nodig?

VANNESTE. “Dat denk ik wel. Om van een brouwerij een duurzame onderneming te maken en een bepaald kwaliteitsniveau te halen, is een minimale kritische massa vereist. Je moet op jaarbasis meerdere duizenden hectoliters kunnen produceren om de investeringen aan te kunnen en de juiste mensen aan te trekken. Mede daarom verwacht ik nog een belangrijke sanering aan de onderkant van de markt. Daar staan heel wat bedrijven te koop. Veel kleine brouwers zijn op zoek naar een overnemer of een investeerder, maar vaak vinden ze die niet, waardoor ze genoodzaakt zijn ermee te stoppen.”

Waarop ligt de focus bij De Halve Maan in de komende drie tot vijf jaar?

VANNESTE. “De belangrijkste investeringen zijn achter de rug. Nu willen we op een voorzichtige manier groeien, zowel in eigen land als internationaal. Dat moet ons toelaten onze structuur verder uit te bouwen en goede mensen aan te werven. De klemtoon ligt op duurzame groei, die leidt tot de creatie van iets waardevols. Ik geloof niet in verhalen als ‘the sky is the limit’ of bomen die tot in de hemel groeien. Wij zijn een middelgrote familiale brouwerij en willen dat blijven. En de bieren die we produceren, daar moeten we zelf trots op kunnen zijn.”

Goede mensen aantrekken is in West-Vlaanderen niet meer vanzelfsprekend. Als voorzitter van Voka Brugge hebt u onlangs de cijfers over de krapte op de arbeidsmarkt gepresenteerd, en die zijn behoorlijk dramatisch.

VANNESTE. “Officieel zijn er 1,85 werkzoekenden per vacature, maar in de praktijk mag je al blij zijn als er één werkzoekende opdaagt. Sommige mensen beweren dat die situatie, nu het economisch iets minder gaat, aan het verbeteren is. Maar volgens mij is dat niet meer dan een tijdelijk kortetermijneffect. Wij hebben hier gewoon af te rekenen met een structurele arbeidskrapte. Als brouwerij zijn wij een aantrekkelijke werkgever, maar ook wij merken dat we meer inspanningen moeten doen dan in het verleden. Eigenlijk hebben we op elk moment wel een openstaande vacature. Als West-Vlaamse bedrijven willen blijven groeien, moeten we daar een oplossing voor vinden. En dat zal nooit één mirakeloplossing zijn, want die bestaat niet. Er zal een combinatie van maatregelen nodig zijn: zowel een activeringsbeleid, slimme arbeidsmigratie als het flexibiliseren van de arbeidsmarkt.”

Ook het tekort aan bedrijventerreinen is een item?

VANNESTE. “Zeker in Brugge kun je spreken van een nijpend tekort. De voorbije twintig jaar is in de Brugse regio geen bijkomende ruimte meer ontwikkeld voor ondernemingen. Dat tekort dwingt bedrijven zelfs de regio te verlaten. Het is geen toeval dat een aantal West-Vlaamse ondernemers in Noord-Frankrijk investeert. Daar vinden ze wel nog de mensen en de ruimte die ze nodig hebben. Er zijn in Brugge nochtans enkele grote dossiers voor bedrijventerreinen, zoals dat van de Blankenbergse Steenweg, waar een regionaal bedrijventerrein van minstens 80 hectare moet komen. Maar door de koppeling aan de bouw van een voetbalstadion zit dat dossier al vele jaren in het slop. Wij pleiten er met Voka voor die ontwikkeling los te koppelen van het voetbalstadion.”

Wat ik in Brugge mis, is de dynamiek van jonge, innovatieve bedrijven. In Gent is er een biotoop voor start-ups en scale-ups. Die zie ik niet in Brugge.

VANNESTE. “We staan in Brugge niet zo ver als Gent, maar die ontwikkeling is wel degelijk gestart. Vergeet niet dat Brugge uitgegroeid is tot een heuse studentenstad. We hebben enkele belangrijke kennis- en onderwijsinstellingen die meer dan 10.000 studenten tellen. De volgende stap moet zijn dat daaruit spin-offs ontstaan. Wij hebben met Voka, de stad en de provincie onze schouders gezet onder de incubator Brugge Inc., die plaats biedt aan innovatieve start-ups. Zij begeleiden zo’n 25 creatieve ondernemingen. Dat initiatief is succesvol, maar de vraag is wat er gebeurt als die bedrijfjes opschalen. Dan krijg je weer te maken met het tekort aan bedrijfsruimte, waardoor ze dreigen uit te wijken naar andere regio’s. De braindrain is voor de regio Brugge al jarenlang de grote uitdaging.”

Met de haven van Zeebrugge heeft Brugge een troefkaart in handen, maar werd die niet uit handen gegeven door de fusie met Antwerpen?

VANNESTE. “De fusie heeft Zeebrugge meer lobbykracht gegeven om investeringen te claimen bij de Vlaamse regering. Wij hopen dat er nu snel duidelijkheid komt over de financiering en de start van de bouw van de nieuwe Visartsluis. Voor mij is het niet relevant wie of waar de beslissingen genomen worden, als er maar voldoende geïnvesteerd wordt in Zeebrugge. In die context is ook de verbinding met het hinterland van groot belang. Nu de Vlaamse regering het denkspoor van de verdieping van het Schipdonkkanaal verlaten heeft, pleiten we als alternatief voor de aanleg van een havenspoorlijn tussen Zeebrugge en Antwerpen, om op die manier containers en vracht van de weg te halen.”

Hoe moet het verder met het toerisme, misschien wel de belangrijkste economische sector voor Brugge? In andere landen en steden zie je de plaatselijke bevolking steeds meer rebelleren tegen de te grote toevloed aan toeristen.

VANNESTE. “Ik woon zelf in de binnenstad, en ik geef toe dat het evenwicht soms zoek is. Ik denk dat we moeten ijveren voor een kwalitatief en duurzaam verblijfstoerisme. Dat biedt hoe dan ook meer economische waarde dan dagjes- of cruisetoerisme. We moeten voorkomen dat we in toestanden zoals in Venetië of Barcelona terecht komen. Dat betekent dat er moet worden geïnvesteerd in het upgraden en attractief maken van de hotels in Brugge, in aantrekkelijke musea, zoals het nieuwe Brusk, en in culturele evenementen zoals de Triënnale. Maar moet er echt geïnvesteerd worden in een nieuwe cruiseterminal in Zeebrugge? Ik heb daar vragen bij. Maar ik geef het toe: het is een moeilijk debat.”