‘We moeten stoppen milieubescherming enkel te zien als een dure kost of opoffering’

‘Om tot een globaal milieubeleid te komen hebben we sterk politiek leiderschap nodig’, zegt Erik Solheim, de voormalige Noorse minister van Milieu en huidig hoofd van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties.

Vandaag start in Nairobi een bijeenkomst waarop 193 lidstaten van de Verenigde Naties afspreken hoe ze het milieu, en meer specifiek de zeeën die onze wereld rijk is, in de toekomst beter gaan beschermen.

‘Belangrijk was eerst een goed begrip te krijgen van het soort vervuiling die typisch is voor de wereldzeeën en ons te realiseren dat we met een serieus probleem zitten. Nadien bleek het mogelijk om een reeks initiatieven te formuleren.’

‘Op het gemeenschapsniveau zagen we initiatieven zoals dat van Afroz Shah en het team dat hij kon samenbrengen om Versova Beach in Mumbai schoon te maken. Zij verrichtten fantastisch werk omdat ze veel aandacht hebben kunnen opwekken voor het probleem van vervuilde stranden.’

‘Maar ook de private sector begint actie te ondernemen’, zegt Solheim. ‘Dell heeft bijvoorbeeld zijn inpakbeleid gewijzigd en ook andere grote ketens sturen bij. Ze gebruiken papier in plaats van plastic of maken bijvoorbeeld niet langer gebruik van plastic rietjes.’

‘Cruciaal is wat er gebeurt op overheidsniveau. Sommige landen hebben een ban uitgesproken over microplastics, sommige weren het gebruik van plastic draagtasjes. Uiteindelijk moet de industrie veranderen. En daar spelen individuen een belangrijke rol. Zij moeten hun macht als consument laten gelden.’

‘Joachim Spangenberg van het Helmholtz-centrum voor Milieu-onderzoek in Duitsland spreekt over de ‘politieke economie’ van vervuiling. Machtige lobby’s externaliseren productiekosten en lozen ongewenst afval in het milieu. Activisten strijden tegen een plasticindustrie die 654 miljard dollar waard zal zijn in 2020. Grote spelers zoals Dow Chemical, Du Pont, BASF, ExxonMobil en Bayer hebben belangrijke investeringen gedaan in deze sector.’

‘Spangenberg zegt ook dat regeringsleiders de macht hebben om de “politieke economie” van vervuiling aan te pakken.’

Er wordt gezegd dat oceanen de nieuwe economische grens vormen. Wat wordt daarmee bedoeld?

ERIK SOLHEIM: In een business-as-usual-scenario zal de economie van de oceanen tegen 2030 zijn toegevoegde waarde kunnen verdubbelen tot 3000 miljard dollar en 40 miljoen banen opleveren. Dat heeft de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) berekend in 2016. Zij noemden de oceanen de nieuwe economische grens, aangedreven door industrieën zoals de visserij, energie, transport, mineralen, medicijnen, toerisme en innovatieve technieken. Maar de OESO waarschuwde er ook voor dat de slechte gezondheid van de oceanen dat groeipotentieel zwaar aantast.

Het is noodzakelijk dat overheden de vervuilers doen betalen. Enkel dat zal ertoe leiden dat er harder wordt toegewerkt naar een systeem waar recycleren, hergebruik en afvalbeheer vooropstaan. Dat afval in de oceanen eindigt moet stoppen.

Wat is de kostprijs van de plasticvervuiling voor de oceanen?

SOLHEIM: Pollutie door plastics kost de wereld jaarlijks minstens 8 miljard dollar, maar dat is een onderschatting als we ook de gevolgen op lange termijn berekenen en daar bijtellen.

Elk jaar eindigt tussen 4,8 en 12,7 miljoen ton plastic in zee, 80 procent als een gevolg van slecht afvalbeheer. Volgens het Worldwatch Institute neemt de plasticproductie jaarlijks met 4 à 5 procent toe.

Plasticpollutie is overal aanwezig, zelfs op het strand van een piepklein onbewoond eiland in de Stille Oceaan spoelt tonnen plastic aan. Plastic werd zelf in de Marianentrog aangetroffen, het diepste punt in de oceaan.

Het meeste afval is afkomstig van op het land en bereikt de zee het vaakst via rivieren. De grootste bronnen zijn de landbouw, visserij, de olie- en energiesector, afvalwater, verpakkingssector en de farmacie.

Kustbewoners, 37 procent van de bevolking wereldwijd, lijden onder de vervuiling. Zij hebben vaker hartproblemen, nierfalen, kanker en hormonale afwijkingen.

Waarom talmen sommige wetgevers nog steeds en zetten ze niet in op een duidelijk anti-plasticbeleid?

SOLHEIM: Milieuactivisten zeggen dat regelgeving rond vervuiling streng moet zijn en soms ook impopulaire beleidsmaatregelen vereist, waarop de verkozenen gaan talmen.

Het is belangrijk om milieuactie op een positieve, constructieve manier te presenteren. We moeten stoppen milieubescherming enkel te zien als een dure kost of een opoffering, maar als een kans op een betere gezondheid en een voordeel voor de economie en voor de planeet.

Kenia heeft onlangs het gebruik van plastic draagtasjes verboden. Uiteraard kwamen er ook klachten van sommige fabrikanten. Maar dan moet je durven uitleggen wat de voordelen zijn, en zelfs de opportuniteiten aanstippen die een ommezwaai naar meer duurzame verpakkingen met zich meebrengt.

Er zijn alleen maar voordelen, voor ondernemingen maar ook voor het toerisme bijvoorbeeld. Niemand wil op safari gaan en plastic zakken in het rond zien waaien. Niemand wil op een strand zitten dat bezaaid is met plastic afval. Er zijn ook voordelen voor de voedselketen. We hebben zelfs voorbeelden gezien van koeien met plastic in hun maag.

Actie hoeft ook niet per se onpopulair te zijn. Geen enkel land schrijft voor om afval in de zee te gooien, het afval eindigt enkel maar daar door een gebrek aan goed beleid.

Tenslotte ook nog dit: het blijkt dat nu actie ondernemen goedkoper is dan afval te moeten verwijderen in de toekomst. Dat is de boodschap die overheden moeten krijgen. Welke prijs zetten we op onze oceanen? Ze zijn onontbeerlijk voor het menselijk leven, kan daar dan wel een prijs op gezet worden? Politieke vastberadenheid is noodzakelijk als we de oceanen willen verlossen van plastics, landbouwresten en chemisch afval.