Wanneer een robot een arts vervangt: tien technologieën die de gezondheidszorg vernieuwen

Het gaat snel in de gezondheidszorg. Artificiële intelligentie, diagnoses vanop afstand, exoskeletten, medische chatbots en geprinte organen zijn geen toekomstmuziek meer, ze zijn er al.

We stevenen onvermijdelijk af op een gerobotiseerde geneeskunde boordevol artificiële intelligentie. Philippe Coucke, hoofd van de afdeling radiotherapie van het universitair ziekenhuis van Luik, legt dat uit in zijn boek La médecine du futur, ces technologies qui nous sauvent déjà. Trends pikt er tien technologieën uit die de gezondheidszorg diepgaand vernieuwen.

1 : Chatbot verwijst de patiënt door

Een van de eerste taken van een arts is de zogenaamde anamnese. Dat is een gesprek met de patiënt waarbij hij zich een eerste oordeel vormt van diens gezondheidstoestand en de onderzoeken die eventueel moeten gebeuren. Aangezien er een tekort is aan huisartsen, wordt de tijd die aan elke patiënt kan besteed worden almaar korter. “Voor de anamnese moet je per definitie een zekere tijd uittrekken. Maar de vragen zijn vrij vaak dezelfde en dus kun je dat proces automatiseren”, vindt Philippe Coucke. Dat kan met een chatbot, een computerprogramma dat de meeste vragen kan stellen en de antwoorden kan interpreteren. Zo heeft de dokter meer tijd voor andere zaken. De Californische start-up Sensely heeft een virtuele assistent ontwikkeld aan wie de patiënt zijn symptomen kan voorleggen voor hij doorverwezen wordt naar een arts. De Deense start-up lanceerde Corti, een vorm van artificiële intelligentie die spoeddiensten helpt te kijken welke oproepen het meest dringend zijn.

2 : Digitale Stethoscoop

Zijn de klassieke stethoscopen die uw huisarts gebruikt met uitsterven bedreigd? Er verschijnen in elk geval nieuwe modellen op de markt. De Eko Core bijvoorbeeld is een digitale stethoscoop die via een applicatie de geluiden van de longen en het hart registreert, opslaat en analyseert. Dat soort apparaten werkt preciezer dan het gehoor van een arts. Zo kunnen hart- en ademhalingsziekten beter opgespoord worden.

3 : Thuislaboratorium

Gaan de analyselaboratoria binnen afzienbare tijd over de kop? Volgens Philippe Coucke evolueren we naar thuistests en thuisafnames van onder andere bloed. Dat gebeurt met piepkleine, zeer gemakkelijk te gebruiken apparaatjes. “In principe zal geen enkel terrein van de klinische biologie aan die ontwikkeling ontkomen”, schrijft Philippe Coucke. De auteur geeft als voorbeeld de farmaceutische reus Abbott, die het systeem i-Stat Alinity verkoopt. Dat draagbare apparaat kan in enkele minuten een druppel bloed analyseren. Ziekenhuizen gebruiken het al. Andere bedrijven ontwikkelen producten voor thuisgebruik. Het Amerikaanse My Lab Box bijvoorbeeld biedt een testkit voor een aantal seksueel overdraagbare aandoeningen aan.

4 : Internetpatiënt

Met het internet verbonden apparaten verzamelen almaar meer en almaar preciezere gegevens over ons lichaam. Armbanden zoals die van Fitbit tellen het aantal stappen dat we per dag zetten en meten onze hartslag. Andere soorten trackers meten onze bloedsuikerspiegel, lichaamstemperatuur of onze blootstelling aan UV-straling. Die gegevens kunnen een arts helpen een diagnose op te stellen of aan te vullen. Nieuwe applicaties die patiënten en artsen verbinden, maken de uitwisseling van gegevens gemakkelijker. Het Belgische Andaman 7 bijvoorbeeld, dat gebruikt wordt door het universitair ziekenhuis van Luik en in 300 Amerikaanse ziekenhuizen. “Wij volgen de ontwikkeling naar een geneeskunde die meer op preventie gericht is”, vertelt Philippe Lemmens, de operationeel directeur van Andaman 7. Een arts die realtime kan beschikken over gezondheidsgegevens, kan aandoeningen van tevoren zien aankomen en een preventieve behandeling voorschrijven.

5 : Robotradioloog

Philippe Coucke geeft grif toe dat ook zijn specialisatie, de radiotherapie, grondig verandert onder invloed van de artificiële intelligentie. De nieuwe technologie betekent een revolutie voor de medische beeldvorming. Een toepassing van het Houston Methodist Research Center kan bijvoorbeeld mammografieën lezen met een betrouwbaarheid van 99 procent. “Artificiële intelligentie werkt dag en nacht efficiënt en aan één stuk door, en is goedkoper dan een radioloog. Een sterkere concurrent bestaat niet”, schrijft Philippe Coucke.

6 : Diagnose vanop afstand

De ontwikkeling van applicaties en platformen die patiënten en medisch personeel met elkaar verbinden brengt de telegeneeskunde dichterbij. Die geneeskunde vanop afstand kan vooral nuttig zijn op plaatsen waar de mensen soms heel ver van de medische infrastructuur wonen. In een zeer dichtbevolkt land als België is dat probleem minder nijpend, maar telegeneeskunde wordt toch gezien als een bijkomende oplossing in de ziekenhuiszorg. Het universitair ziekenhuis Saint-Luc bereidt zich voor op een omschakeling naar een nieuw digitaal platform, dat CEO Renaud Mazy “de nieuwe ruggengraat van het ziekenhuis” noemt. Het platform verzamelt structureel en centraal alle gegevens over het behandelingstraject van de patiënten. Dat zet de deur open voor een preciezer en efficiënter bestuur van het ziekenhuis, voor ontwikkelingen in preventieve geneeskunde en diagnosestelling, en voor medische waarschuwingen aan de hand van gezondheidsgegevens die realtime worden verzameld. Het platform zal ook dienen om patiënten en artsen met elkaar in contact te brengen. “De nieuwe interface zal de interactie tussen patiënten en artsen gemakkelijker laten verlopen. Ze maakt ook op termijn teleconsultaties mogelijk. Maar voor die ontwikkeling moeten we wachten tot de Belgische overheid die erkent.”

7 : Slimme pillen

“Patiënten volgen hun behandeling maar zelden zoals die voorgeschreven is”, schrijft Philippe Coucke. Sommigen beginnen zelfs niet aan hun behandeling, anderen maken ze niet af, nog anderen nemen de dosissen niet in acht. De radiotherapeut schat dat 15 à 25 procent van de patiënten zich niet aan de voorgeschreven behandeling houdt. Om die reden worden er technische oplossingen ontwikkeld die moeten zorgen dat de patiënt de aanbevolen behandeling goed volgt. Philippe Coucke noemt als voorbeeld de slimme pil Proteus. Dat medicijn stuurt een signaal zodra het in de maag van de patiënt komt.

8 : Geprinte organen

“Zullen we organen kunnen printen?”, vraagt Philippe Coucke zich af. “Het is al een gangbare praktijk bij bepaalde medische ingrepen, zoals protheses.” Het bedrijf Organovo is een van de specialisten op dat gebied. Zijn 3D-printer maakt onder meer botten, spieren, huid en darmweefsel. Zelfs NASA heeft belangstelling voor deze technologie, voor ingrepen tijdens ruimtemissies. Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap heeft onlangs met een vlucht van SpaceX een eenheid voor ‘3D-biofabricatie’ naar het internationale ruimtestation gestuurd.

9 : Exoskelet

Exoskeletten of uitwendige skeletten zijn ontwikkeld voor militaire toepassingen. Ze maken de mensen die zo’n skelet aantrekken fysiek sterker. De bedoeling is vooral dat ze zeer zware lasten kunnen dragen. Maar exoskeletten duiken overal op. “Vanaf ons vijftigste levensjaar verliezen we 0,5 tot 1 procent van onze spiermassa”, onderstreept Philippe Coucke. Om dat verlies op te vangen heeft het Zwitserse bedrijf Superflex het Aura Powered Suit ontwikkeld. “Het systeem werkt een beetje zoals de elektrische ondersteuning van een fiets”, legt de auteur uit. “Telkens als een persoon in dat pak beweegt, zal het systeem de daarbij uitgevoerde kracht vergroten door middel van ‘elektrische’ spieren.”

10 : Sterkere hersenen

Er lopen zeer serieuze projecten voor de verbetering van onze hersenen. Het bedrijf Neuralink, geleid door Elon Musk (SpaceX, Tesla), heeft onlangs zijn project voor een hersenimplantaat onthuld. In eerste instantie moet dat implantaat gebreken verhelpen die het gevolg zijn van aandoeningen aan de hersenen of het ruggenmerg. Op langere termijn wil Elon Musk een soort van ‘verbeterde mens’ creëren, die uitgerust is met nieuwe technologische capaciteiten, waaronder een geheugen dat even groot is als dat van een krachtige computer. Elon Musk maakt zich grote zorgen om de exponentiële vooruitgang van de artificiële intelligentie, die ons kan verdringen en waartegen de mensheid zich moet wapenen.

‘Preventieve geneeskunde wordt efficiënter dan de curatieve’

Philippe Coucke, hoofd radiologie aan het universitair ziekenhuis van Luik, ziet de toekomst van de geneeskunde rooskleurig.

Zullen artsen in de toekomst nog medische handelingen verrichten?

PHILIPPE COUCKE. “Wat is de taak van een arts? Een arts stelt een diagnose en kiest vervolgens een behandeling op basis van objectieve en subjectieve criteria. Het aantal gehanteerde criteria is beperkt omdat onze cognitieve capaciteiten beperkt zijn. En de arts zal overspoeld worden door meer en meer medische gegevens. Dat zal zijn werk bemoeilijken en dus zal hij hulp nodig hebben. En die komt uit de hoek van de artificiële intelligentie. Het beroep van arts zal grondig veranderen. Alles wat technologisch is, kun je automatiseren.”

Verandert uw beroep ook?

COUCKE. “De radiologen moeten goed nadenken over de essentie van hun beroep. De artificiële intelligentie is een stuk beter geworden in het lezen van beelden. Het grootste deel van mijn werk bestaat niet meer uit technische handelingen. Mijn taak is dat ik mensen moet uitleggen waarom ze baat hebben bij een radiotherapie, hoe hun behandeling verloopt en hoe ze tijdens die moeilijke periode begeleid worden. We zijn lang gezien als medische technici, maar we vervullen met ons specialisme een diepmenselijke rol. De patiënten hebben behoefte aan de empathie die wij bieden.”

Bent u optimistisch over de technologie?

COUCKE. “Ja. Ik verwacht dat we de vruchten zullen plukken van de nieuwe technologieën en dat we tegelijkertijd de uitwassen zullen vermijden. De artificiële intelligentie staat nog in haar kinderschoenen, maar het gaat allemaal heel snel. Veel eenvoudige of complexe taken zullen binnenkort door artificiële intelligentie gedaan worden. Deepmind, de dochteronderneming van Google die in artificiële intelligentie is gespecialiseerd, kan nu al ziekten detecteren aan de hand van onderzoeken van de achterkant van het oog. En het doet dat veel efficiënter dan een menselijke specialist.”

Kan artificiële intelligentie ook fouten maken?

COUCKE. “Die mogelijkheid bestaat. En we hebben al een idee hoe dat kan gebeuren. Dermexpert is een systeem dat een kwaadaardige moedervlek moet kunnen onderscheiden van een goedaardige. De artificiële intelligentie van Dermexpert werkte heel goed bij mensen met een blanke huid, maar een stuk minder bij mensen met een donkere huid. Wat was het probleem? De gegevensbank die in de software was ingevoerd, bevatte niet voldoende mensen van Afrikaanse origine. Er bestaat een reëel risico dat artificiële intelligentie met vertekende data werkt. En dat is gevaarlijk.”

Zullen we ooit kunnen voorspellen welke ziektes we krijgen?

COUCKE. “Ja, dat begint. We halen nu al informatie uit de decodering van het genoom, de darmflora, de medische beeldvorming, enzovoort. We kunnen vijf jaar voor de diagnose al de eerste tekenen van alzheimer detecteren. Als we lang van tevoren kunnen vaststellen dat een patiënt een ziekte zal krijgen, kunnen we zorgen dat ze voor een groot deel afgezwakt is als ze doorbreekt. Mogelijk kunnen we ze zelfs voorkomen door de patiënt een andere levenswijze voor te schrijven. Ik ben ervan overtuigd dat de preventieve en voorspellende geneeskunde een enorm potentieel heeft. Ze zal een stuk efficiënter zijn dan de huidige curatieve geneeskunde.”

U hekelt ook de centrale positie van het ziekenhuis.

COUCKE. “Momenteel is alles op het ziekenhuis gericht. Zodra iets verkeerd gaat, komt de patiënt in het ziekenhuis terecht. Er worden veel chronisch zieken opgenomen in het ziekenhuis, zodat daar geen plaats meer is. Je kunt de chronisch zieken beter thuishouden en voor zover het mogelijk is hun toestand vanop afstandvolgen.”

Vandaar de ontwikkeling van de telegeneeskunde. Staat die al op punt?

COUCKE. “Ja, en sommige landen, zoals Frankrijk, betalen die zelfs al terug. In België is dat nog niet het geval. Nochtans kun je veel handelingen bij ouderen laten verrichten door mensen die niet noodzakelijk een doktersdiploma hebben. Je houdt dan vanop afstand toezicht. Zo kun je het zorgstelsel vereenvoudigen en voorkomen dat mensen in ziekenhuizen belanden.”

Volgens u moeten artsen “van hun voetstuk komen”. Waarom?

COUCKE. “In de geneeskunde betekent disruptie dat je mensen en organisaties ziet verschijnen die niet in geneeskunde zijn gespecialiseerd, maar die onder de duiven van de artsen gaan schieten. De medische wereld zit daar enorm verveeld mee. Ze denkt dat zij het middelpunt van de zorg is, maar dat gaat veranderen.”

Mogen we wel toelaten dat technologiebedrijven een belangrijke plaats in de zorg innemen?

COUCKE. “Ze zullen dat sowieso doen, om twee redenen. Ten eerste hebben ze expertise, met hun big data en gegevensbanken. Ten tweede hebben ze de financiële middelen en mensen. Google, Amazon, Facebook, Apple en hun Chinese tegenhangers betalen onderzoekers beter dan de ziekenhuizen. Tegenwoordig financieren de internetreuzen de grote medische ontwikkelingen. Voor mensen met een origineel idee is er maar één perspectief: overgenomen worden door een groot technologiebedrijf.”