De West-Vlaamse frietkoning Jan Clarebout zou een alliantie smeden met de Amerikaanse frietreus J.R. Simplot. Vlaanderen is al wereldkampioen in de export van diepgevroren aardappelproducten. Houdt de jarenlange groei aan?
Vlaanderen is wereldwijd belangrijk voor aardappelen en nog meer voor diepvriesfrieten. Dat belang wordt heel concreet bij de Amerikaanse voedingsreus Lamb Weston Holdings. Als enige in de sector is het bedrijf uit de aardappelstaat Idaho beursgenoteerd. Wie zijn de grote concurrenten van Lamb Weston? Agristo, Aviko, Clarebout Potatoes, Farm Frites, McCain Foods en J.R. Simplot. Stuk voor stuk bekende namen in Vlaanderen (zie tabel hieronder).
De West-Vlaamse familiebedrijven Agristo en Clarebout Potatoes hebben fabrieken en hun hoofdkantoren in ons land. Ook de Nederlandse bedrijven Aviko en Farm Frites hebben vier fabrieken in België. Het Canadese familiebedrijf McCain Foods is eveneens bedrijvig in ons land met twee fabrieken van de onderneming Lutosa. Het wereldwijde nummer één is volgens zijn website goed voor een omzet van 16 miljard Canadese dollar (10 miljard euro). Een op de vier frieten in de wereld rolt van de productiebanden van de 49 fabrieken van McCain. En de twee in België, in Leuze en Waregem, zorgen voor maar liefst een vijfde van de wereldwijde omzet buiten Noord-Amerika. Die zit gegroepeerd in de McCain Luxembourg Holdings SARL, goed voor 5,51 miljard Canadese dollar (3,7 miljard euro) in het jongste boekjaar.
95 procent van die Belgische productie wordt geëxporteerd. Met 3 miljoen ton per jaar is ons land wereldkampioen, bij een wereldwijde export van 7 miljoen ton.
Alliantie
Het belangrijkste nieuws uit de aardappelsector kwam de voorbije weken uit Nieuwkerke bij Heuvelland en Boise, de hoofdstad van Idaho. In die Amerikaanse stad huist het hoofdkantoor van J.R. Simplot. Het private en zeer discrete landbouwconglomeraat is vooral actief in aardappelen, maar ook in onder meer meststoffen en paardenfokkerij. De krant De Standaard schreef op 30 mei dat het Amerikaanse bedrijf een alliantie zou smeden met Clarebout Potatoes.
Ook dat is een familiebedrijf, rond Jan Clarebout (64). De al even discrete eerstegeneratie-entrepreneur gaf nog nooit interviews. Zijn bedrijf werd, samen met het West-Vlaamse Agristo van de families Raes en Wallays, het nummer één in ons land.
‘Het is logisch dat Belgische aardappelspelers op zoek gaan naar export- en productiekansen in de Verenigde Staten’
J.R. Simplot heeft een langere voorgeschiedenis. De onderneming met meer dan 15.000 werknemers werd opgericht in 1929. Ze is actief in de Verenigde Staten, Mexico, Australië en Azië. De gangmaker was John Richard Simplot (1909-2008). Hij werd net geen honderd jaar en lanceerde als eerste diepvriesfrieten. Het bedrijf werd daarmee in de vorige eeuw de exclusieve leverancier van McDonald’s. In de jaren tachtig betekende de fastfoodketen 40 procent van de omzet. Het zakenblad Forbes schat de omzet in 2024 op 11 miljard dollar – het bedrijf zelf geeft geen cijfers. De familie geldt als de rijkste van de staat Idaho. J.R. Simplot is niet actief in Europa, waar Clarebout zich positioneert als de uitgesproken medeleider in diepvriesfrieten.
“Het is logisch dat Belgische spelers op zoek gaan naar export- en productiekansen in de Verenigde Staten en andere landen”, zegt Willem ter Heerdt, het hoofd van de afdeling landbouw en voeding bij ING België. “Agristo, dat al vrij veel exporteert naar Noord-Amerika, gaat een fabriek bouwen in North Dakota. De Verenigde Staten zijn een grote teeltregio in de wereld. Invoerheffingen opgelegd door president Donald Trump kunnen de keuze tussen exporteren en lokaal produceren ook beïnvloeden. Een andere belangrijke factor zijn de transportprijzen. De containertarieven zijn de jongste jaren zeer volatiel geworden. Dat bepaalt sterk de prijs van de vervoerde producten.”
Twijfelende consument
Maar de Noord-Amerikaanse markt sputtert. Een lokale nieuwssite, BoiseDev, berichtte begin juni over een herstructurering bij J.R. Simplot. Het Noord-Amerikaanse Lamb Weston Holdings maakte begin oktober vorig jaar de sluiting bekend van een fabriek in de deelstaat Washington. In de andere fabrieken in Noord-Amerika vermindert de productie.
De reden is een twijfelende consument met een zwak horecabezoek als gevolg, zeker in de hamburgerketens. Ook voor Lamb Weston Holdings is McDonald’s de grootste klant, met 14 procent van de geconsolideerde omzet. Het bedrijf zag zijn omzet en volumeverkoop dalen. “Als Amerikaanse speler is Lamb Weston vooral gericht op fastfood. Dat neemt in de Verenigde Staten veel grotere proporties aan dan bij ons”, nuanceert Willem ter Heerdt van ING. “De winstdaling is ook deels het gevolg van zijn verouderde fabrieken in de Verenigde Staten.”
Almaar meer productielijnen
Lamb Weston wijst op nog een heikel punt. Er dreigt overcapaciteit in de markt, en dat weegt nu al op de prijsvorming. Ook de Vlaamse frietproducenten bouwen als gek nieuwe productielijnen. Lutosa investeert 225 miljoen euro in de vernieuwing en de uitbreiding van de fabriek in Waregem. De productie zou verdubbelen. De Nederlandse landbouwcoöperatie Aviko, in 2023 goed voor een geconsolideerde omzet van ruim 1,6 miljard euro, heeft twee fabrieken in de Westhoek. In Poperinge pronkt sinds 2022 “de modernste fabriek van Europa”, een investering van 200 miljoen euro. Daar komt een tweede productielijn, die leidt tot alweer een verdubbeling van de productie. Nog een Nederlands aardappelbedrijf in België is Farm Frites. De onderneming van de familie de Bruijne verwerkt jaarlijks meer dan anderhalf miljoen ton aardappelen en boekte in 2024 een geconsolideerde omzet van 881 miljoen euro. In Lommel staat de grootste van de vijf fabrieken van de groep. Een tweede fabriek staat in Sint-Truiden. Daar zou de productie van onder meer frieten, kroketten, puree en rösti klimmen van 7 naar 32 ton per uur.
Ook de producenten van chips breiden fors uit. Ook voor hen zijn aardappelen de belangrijkste grondstof. In Moeskroen investeert Roger & Roger van de familie Dick 60 miljoen euro in de fabriek die onder meer Croky-chips maakt. De Belgische marktleider Lay’s heeft een fabriek in Veurne. Het filiaal van PepsiCo maakt ook Doritos en Cheetos. De onderneming investeert de volgende jaren 200 miljoen euro in Veurne. De productie zou met ruim een derde verhogen, van 83.000 naar 115.000 ton per jaar.
‘Onze ideale ligging in de meest geschikte teeltregio ter wereld en de nabijheid van wereldhavens maken dat we competitief kunnen blijven op de internationale markten’
De Vlaamse producenten kijken bovendien naar Noord-Frankrijk. Agristo bouwt een fabriek bij Cambrai. “In Noord-Frankrijk ontvangen de lokale overheden je met open armen”, zei medeoprichter Antoon Wallays (73) vorig jaar in Trends. “Vergunningen zijn rond in drie tot vier maanden. In West-Vlaanderen duurt het minimaal vier jaar. De landbouwgrond is tien keer goedkoper, ook de elektriciteit is goedkoper. En je vindt voldoende werkkrachten.”
Clarebout heeft al een fabriek draaien in Duinkerke. En er is Ecofrost in Péruwelz, in handen van de West-Vlaamse families Vervaeke en Hoflack. De fabriek in Péronne vergt een investering van 225 miljoen euro. De productie start in het eerste kwartaal van 2026. Vanaf 2032 zou de productie van Ecofrost verdrievoudigen.
Toch is Willem ter Heerdt van ING niet echt bevreesd voor overcapaciteit. “De productiecapaciteit zal met die investeringen inderdaad met forse stappen vooruitgaan. Maar de consumptie stijgt slechts geleidelijk. Dat kan tijdelijk leiden tot overcapaciteit. Maar de wereldwijde markt groeit jaarlijks met 2 tot 3 procent. Dat betekent 350.000 tot 525.000 ton per jaar, of drie moderne productielijnen met een capaciteit van 150.000 tot 200.000 ton per jaar. Vooral onze ideale ligging in de meest geschikte teeltregio ter wereld en de nabijheid van wereldhavens (Rotterdam, Antwerpen en Duinkerke) maken dat we competitief kunnen blijven op de internationale markten.”
Aardappelgordel
West-Vlaanderen ligt inderdaad in het hart van de zogenaamde aardappelgordel. Het klimaat voor aardappelen is er perfect: te warm noch te koud, met voldoende regen en kleibodems die het water vasthouden en veel voedingsstoffen bevatten. De opbrengsten van 40 tot 45 ton aardappelen per hectare zijn de hoogste van de wereld. De landbouwers groeien bovendien mee met de uitbreidingsplannen van de frietenmakers. Ondanks jaarschommelingen is de tendens op de langere termijn duidelijk. De oppervlakte voor aardappelteelt klom naar een record in 2024, en was bijna 30 procent hoger dan in 2011.
Alle grote producenten, zowel in Vlaanderen als in Noord-Amerika, benadrukken de hechte samenwerking met telers rond de fabrieken. Ze werken vooral met termijncontracten, waarbij prijzen vooraf worden vastgelegd. Clarebout meldt in zijn jaarverslag hoe grillig de prijsvorming verloopt. De contractprijzen in het aardappelseizoen van 2022 werden met 36 procent verhoogd. Maar door het grillige weer stegen de dagprijzen van 250 euro per ton in januari 2023 naar “een recordhoogte” van 600 euro per ton eind juli 2023. Na een goede oogst in die zomer daalde de prijs op de spotmarkt tot 100 euro per ton. Maar eind 2023 klommen de prijzen alweer, na maandenlang regenen, naar 250 euro per ton. “Werken op basis van dagprijzen is veel te risicovol”, benadrukt Willem ter Heerdt.
Aardappelen betekenen ongeveer de helft van de grondstofkosten voor de fabrieken. Ook hun grote klanten, zoals supermarkten en fastfoodketens, onderhandelen doorgaans jaarcontracten waarin prijzen en hoeveelheden worden vastgelegd.”