Sterrenkundige Nancy Vermeulen: ‘Reizen in de ruimte is geen science-fiction meer’

Er komt een dag dat tripjes buiten de dampkring niet alleen meer zijn weggelegd voor multimiljonairs, voorspelt Nancy Vermeulen. Haar Space Training Academy leidt toekomstige privéastronauten op. “Mijn moeder is zeventig. Ik heb haar eens een ruimtevaartsimulatie cadeau gedaan en ze vond het prachtig.”

De ruimtevaart heeft een nieuw elan gevonden. In de slipstream van de successen van SpaceX van Elon Musk zien privéfirma’s een spectrum van mogelijkheden opengaan, van ruimtetoerisme tot buitenaardse mijnbouw. De NASA droomt opnieuw van bemande expedities naar de maan en Mars, en Rusland wil weer een eigen ruimtestation. Ook nieuwkomers als India, China en de Verenigde Arabische Emiraten sturen apparaten naar de maan of Mars, of allebei.

Nancy Vermeulen is sterrenkundige, piloot-instructeur en de oprichtster van de Space Training Academy, die toekomstige privéastronauten opleidt. Ze schreef zopas het boek Iedereen ruimtevaarder. Als iemand kan duiden waarom er de jongste jaren zoveel animo is voor ruimtevaart, dan is zij het wel.

“De ruimtevaart evolueert met sprongen”, vertelt Vermeulen. “Er was een grote versnelling tijdens de Koude Oorlog, en een stagnatie toen die afliep. Nu de commerciële ruimtevaart is doorgebroken, zien we opnieuw een snelle ontwikkeling. De privéruimtevaartmaatschappijen hebben een heel andere aanpak. Om een idee te geven: de NASA is extreem voorzichtig en blaast alles af bij de minste onzekerheid, terwijl de space cowboys van SpaceX er niet om geven als er eens een proefraket ontploft.”

De kolonisering van de ruimte is nodig voor de toekomst van de mensheid, wordt gezegd. De zon verzwelgt onze aarde pas over 5 miljard jaar. Zo dringend is het allemaal niet.

NANCY VERMEULEN. “Ik moet je teleurstellen: over 1 miljard jaar begint het schroeiproces al. Maar zonder gekheid: de uitputting van de aarde is volop aan de gang. Voor de ontginning van grondstoffen worden steeds gekkere dingen gedaan. De draagkracht van onze planeet is eindig. Daarom moeten we onze blik omhoogrichten. Dat is wat de grootmachten beweegt om hun pijlen op de ruimte te richten: het vooruitzicht er een nieuwe economie op gang te brengen.”

Vroeger meenden we dat de maan een grote dode steen was. Nu blijkt dat er interessante delfstoffen te rapen vallen.

VERMEULEN. “Er is op de maan overvloedig helium-3 aanwezig, een gas dat nuttig is in toekomstige kernfusiecentrales, naast metalen die gewild zijn voor elektronica. Door ertsen ter plekke te verwerken kan de druk van vervuilende industrieën op onze aarde verminderen. Vanuit de maanbases kunnen we opnieuw grenzen verleggen, naar planetoïden die aan de aarde voorbijkomen. Die zogenoemde aardscheerders zitten soms propvol kostbare metalen.”

Een andere pijler van de ruimte-economie is het toerisme. Je kunt nu al een kamer reserveren in het Voyager Station Hotel, op 1900 kilometer boven de aardbol – al moet het nog worden gebouwd.

VERMEULEN. “Al veel concreter is Axiom Space. Dat bedrijf heeft met de NASA afgesproken een module aan het ISS te koppelen. Daar kun je als toerist naartoe, maar je kunt er ook ruimte huren voor farmaceutische en biomedische projecten. Medicijnen en halfgeleiders bijvoorbeeld kun je veel zuiverder produceren in de ruimte. De voornaamste klanten zullen aanvankelijk publieke agentschappen zijn zoals de NASA, het European Space Agency (ESA), Roskosmos en JAXA (de Russische en de Japanse ruimtevaartorganisatie, nvdr), maar ook privéspelers zijn toegelaten. Zulke initiatieven zijn belangrijker en liggen dichterbij in de tijd dan mijnbouw op de maan.”

Een ruimteverblijf is slopend. Je spieren slinken, je hoofd zwelt op en je wordt doorboord met kosmische straling.

VERMEULEN. “En dan moet je weten dat het ISS nauwelijks 400 kilometer boven de aarde hangt, je bent er nog beschut door het aardmagnetisme. Op de maan of Mars heb je die bescherming niet. Een oplossing is het ontwikkelen van gepaste medicatie. Ook aanleg speelt een rol. Sommige mensen zijn genetisch beter uitgerust om kosmische straling te verdragen.”

Is het niet mentaal heel zwaar om ergens in het heelal te vertoeven, in afzondering, ver van huis en met een beperkt gezelschap?

VERMEULEN. “Ik kan erover meespreken. Ooit was ik commandant van een gesimuleerde Marsmissie. Dat was in de woestijn van Utah, die er echt uitziet alsof je op een vreemde planeet bent. De Mars Society heeft daar een basis die je laat ervaren hoe het op Mars zou zijn. We leefden er met z’n zessen op gevriesdroogd eten en beperkte hoeveelheden water, in een ronde habitat van geen 10 meter diameter. Gingen we buiten, dan moesten we een ruimtepak aantrekken. Op communicatie met de buitenwereld zat een vertraging van vijftien minuten, zoals tussen de aarde en Mars. We stonden zelf in voor het onderhoud en de reparatie van de technische installaties. En het was winter.”

U kon zelf uw ploeg samenstellen. Waarom nam u in godsnaam een striptekenaar mee?

VERMEULEN. “Dat was Pierre-Emmanuel Paulis, die enkele strips over astronauten had uitgebracht. Ik dacht aan hem omdat, als je een vestiging zou bouwen op de maan of Mars, het niet opgaat alleen wetenschappers en ingenieurs mee te nemen. Je hebt ook andere profielen nodig. Artsen en biologen, dat ligt voor de hand, maar ook artistieke mensen. Die hebben een andere kijk op de dingen. Hun creatieve inbreng kan een verrijking zijn.”

In 2012 zette een Nederlandse firma het project Mars One in de steigers, om tegen 2027 vier kolonisten naar Mars te sturen – zonder vlucht terug. Wat dacht u daarvan?

VERMEULEN. “Ik vond het een goed initiatief, in de zin dat het de publieke opinie warm maakte voor Mars als bestemming. Alleen vond ik de invalshoek nogal problematisch: overleven ze, des te beter, gaan ze eraan, pech gehad. Die pioniers zouden volgens mij een langzame dood zijn gestorven, en dat is geen verhaal dat je in de geschiedenisboeken wilt schrijven. Goed, vandaag ziet het ernaar uit dat het allemaal niet doorgaat. Om de mensheid op Mars te krijgen, is het pad van de geleidelijkheid verstandiger. Momenteel beheersen we vrij goed de lage baan om de aarde, tot 2000 kilometer. Al heel wat mensen verbleven voor langere tijd in het ISS. De volgende stap is de maan, daar zou over pakweg tien jaar een basis kunnen staan, zoals die op Antarctica. En dan komt Mars in het vizier voor een bemande missie, binnen een jaar of twintig. Ik reken erop dat ik dat nog meemaak.”

Het ESA zoekt voor het eerst sinds 2008 nieuwe astronauten. De inschrijvingen liepen tot 31 mei.

VERMEULEN. “Die vorige keer in 2008 was ik een van de tienduizend kandidaten voor zes plaatsen. Naar mijn schatting eindigde ik tussen de laatste tweehonderd à vierhonderd. Het was een boeiende ervaring. Ik werd bijvoorbeeld getest op psychomotorische vaardigheden en hoe ik werkte onder druk. Er waren medische proeven, maar je hoefde zeker geen atleet te zijn. Een exact-wetenschappelijk diploma was een must. Officieel kun je je inschrijven tot je vijftigste, maar vergelijk het met de Olympische Spelen: daar doe je ook het best aan mee op een leeftijd dat je in topvorm bent.”

U leidt nu zelf astronauten op.

VERMEULEN. “Ik heb de Space Training Academy opgericht voor privépersonen die zich voorbereiden op een ruimtereis of die willen proeven van de opleiding. Nu is ruimtetoerisme nog iets voor multimiljonairs, maar de dag komt dat tripjes buiten de dampkring voor veel meer mensen toegankelijk zijn. Het is zoals met de burgerluchtvaart: die was in het begin ook alleen weggelegd voor een elite, maar ze is in enkele decennia enorm gepopulariseerd.”

Waaruit bestaat de training?

VERMEULEN. “Eerst krijg je een introductie in de sterrenkunde in het Euro Space Center in Redu en de Cosmodrome in Genk. Ook stap je in een jet en maak je een paraboolvlucht mee, om de sensatie van gewichtloosheid te ervaren. In een simulator in Nederland laten we je de G-kracht van een lancering voelen. In het gewone leven is die kracht 1 g, in een pretparkattractie 3 g, in de simulator tot 6 g.”

Hangt de wand al eens onder het braaksel?

VERMEULEN. “Dat is nog niet gebeurd. Er is ook niets om je zorgen over te maken. Deskundige begeleiders helpen je door de oefening. Helemaal leuk wordt het als de Desdemona-simulator je onderdompelt in een virtuele vlucht en je na vijftien minuten zelf aandokt bij het ISS. In realiteit gaat dat automatisch, maar een astronaut moet het manueel kunnen. Trouwens, dat gebeurt met een joystick zoals we die kennen van spelconsoles, maar die oorspronkelijk is ontwikkeld voor de ruimtevaart. Mijn moeder is zeventig, ik heb haar eens zo’n simulatie cadeau gedaan, en ze vond het prachtig.”

Hoeveel kost dat feestje?

VERMEULEN. “De Desdemona-simulatie kost 5000 euro per persoon. Ik richt me op toekomstige ruimtetoeristen of op wie de training eens wil meemaken. Ook kunnen jonge wetenschappers een praktisch deel toevoegen aan hun theoretische opleiding. Zo probeer ik mee een draagvlak te creëren voor de ruimtevaart.”

Laat ik een sprong maken: ik hoop hartstochtelijk dat we nooit in contact komen met intelligent buitenaards leven. Dat wordt ons massagraf. Het is grotesk aan te nemen dat in de hele kosmos universele morele principes gelden.

VERMEULEN. “Om te beginnen is ons tijdbestek als mensheid heel uniek. Bekeken op een kosmische tijdschaal bestaan we slechts een oogwenk lang. Daardoor is de kans dat onze beschaving samenvalt met die van ander intelligent leven, onnoemelijk klein. En ten tweede: moeten we dan uit zijn op contact? Ik denk dat voorzichtigheid beter is dan naar alle kanten te roepen: ‘Hallo, hier zijn we! Kom maar af!’

Maar los van het speculatieve: de kans dat er leven is in ons zonnestelsel is reëel. Zeker als je ‘leven’ ruimer bekijkt dan leven dat in staat is tot communicatie. Kijk alleen al op aarde, welke bizarre levensvormen er bestaan in de diepzee of in het hart van vulkanen. Leven zou kunnen voorkomen op Titan, de ijsmaan van Saturnus, of op de Jupitermaan Europa. Verder weg worden elke dag exoplaneten ontdekt. Het is kortzichtig te denken dat een planeet moet lijken op de aarde om leven te herbergen.”

Er zijn flink wat speelfilms gemaakt over ruimtereizen. Welke kon u charmeren?

VERMEULEN. ” The Martian vond ik best oké. Wat je daar ziet, kan over dertig jaar realiteit zijn. Een nieuwe Mission Impossible-film zal trouwens deels in de ruimte worden opgenomen. Tom Cruise gaat daarvoor echt naar het ISS, maar helaas is zijn reis uitgesteld vanwege de coronacrisis. Die film zal de fascinatie voor de ruimtevaart alleen maar doen toenemen. Want dan wordt duidelijk: reizen in de ruimte is geen sciencefiction meer.”