Spadel neemt maatschappelijk verantwoord ondernemen ernstig

Toen Spadel in 2010 een CSR-manager in dienst nam, was dat het begin van een transformatieproces naar een duurzamer bedrijf. Dat leidde tot zakelijke dilemma’s, innovaties en bijen als meetinstrument.

Spadel, de Belgische producent van natuurlijk mineraalwater, kijkt streng toe op het watergebied, met zijn 13.000 hectare een van de grootste in Europa. Om vervuiling te voorkomen is landbouw verboden, wordt er ‘s winters gestrooid met zand in plaats van zout en gebruiken de boswachters bio-olie om de bomen te snoeien. Samen met de stad Spa heeft Spadel zelfs een soort van ‘milieupolitie’, een dienst die binnen de 24 uur met de opruiming kan beginnen als er iets misgaat.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), dat ook dikwijls met de Engelse term CSR (corporate social responsibility) wordt aangeduid, betekent dat een bedrijf niet alleen let op de winstgevendheid, maar ook op zijn sociale en ecologische impact. Spadel zorgt al decennia goed voor zijn watercaptatiegebied, maar het MVO-beleid begon pas echt in 2010. De CEO van het beursgenoteerde familiebedrijf Marc du Bois, in 2013 tot Manager van het Jaar uitgeroepen door ons Franstalige zusterblad Trends-Tendances, had van duurzaamheid een strategische prioriteit gemaakt en stelde in 2010 met Ann Vandenhende een CSR-manager aan. Zij werkte een tienjarenplan uit dat het hele bedrijf moet transformeren tegen 2020.

In het bedrijf was iedereen snel op de hoogte van die plannen. Aan het variabele bonussysteem werd met de vermindering van de koolstofvoetafdruk een nieuw criterium toegevoegd. Toen net dat criterium niet werd gehaald, mocht de CSR-ploeg rondjes lopen om het uit te leggen. “Het was de talk of the town op dat moment”, herinnert Ann Vandenhende zich, die rapporteert aan de CEO. “Het tweede jaar hebben we de doelstelling wel gehaald. Het heeft de mensen zeker gesensibiliseerd over de uitdagingen in klimaatverandering.”

Blauwdruk

De gestructureerde manier waarop Spadel zijn MVO-beleid sinds 2010 aanpakt, geldt als een blauwdruk voor andere bedrijven die duurzaam ondernemen willen opnemen in hun strategie (zie kader Een gestructureerd MVO-beleid in 7 stappen). “Voor 2010 ging het om duurzaamheid op een intuïtieve manier. Er werd gewerkt aan de verpakking, aan de milieu-impact, aan maatregelen voor de waterbeschermingszone en af en toe aan het transport, maar er was geen visie en geen doelstelling.” Als die er niet zijn, maak je verkeerde keuzes, zegt Ann Vandenhende. “Voor ik hier begon, bestond de perceptie dat je vooral aan de bedrijfswagens moest werken om iets aan je CO2-uitstoot te doen. De bedrijfswagens zijn maar goed voor minder dan 1 procent van onze totale CO2-uitstoot. Als je al je energie in die bedrijfswagens steekt, maar niet werkt aan de verpakking, het transport, de ingrediënten of het energieverbruik, dan ben je niet met de juiste zaken bezig. Daarom is een duidelijke visie met doelstellingen nodig.”

Spadel ging praten met partners en legde in 2010 vast dat tegen 2020 al zijn producten 100 procent natuurlijk moesten zijn. “Wat bleek? Daar bestond geen wettelijk kader voor”, zegt Vandenhende. “We hebben zelf zo’n kader geschreven met stakeholders in Nederland en België. Daaruit is onze natuurlijkheidsmatrix gegroeid, waaraan we intern onze ingrediënten toetsen. Vandaag zijn al onze limonades geherformuleerd volgens die matrix. Dat betekent dat alle ingrediënten een natuurlijke oorsprong hebben. Er zitten geen bewaarmiddelen, kunstmatige zoetstoffen en kleurstoffen meer in.”

Lars Moratis, academisch directeur van het competentiecentrum Corporate Responsibility van de Antwerp Management School, vindt Spadel een uitstekend voorbeeld van hoe een bedrijf dat niet al te groot is in een niet voor de hand liggende categorie – water bottelen brengt vervuiling mee – toch duurzaam kan zijn. “Het is van oorsprong een familiebedrijf, dat in staat is over generaties heen te denken. Ze dragen veel zorg voor de gebieden waar ze water winnen en innovaties lanceren zit in de historie van het bedrijf. Ze zoeken ook naar relaties met anderen, bijvoorbeeld door samen te werken met scholen.”

Gearomatiseerde waters

Om zijn doel te behalen kocht Spadel drie jaar geleden een aseptische lijn van 17,5 miljoen euro. Op die manier paste het zijn productieproces aan om natuurlijke limonades op de markt te brengen. “Dat heeft alles in een stroomversnelling gebracht. Zo zijn we vrij snel gekomen tot ons product Spa Touch Of, natuurlijk mineraalwater met een smaakje van natuurlijke aroma’s met nul calorieën.” Ondertussen zijn er zeven smaken – de laatste in de rij is water met kokossmaak – en is Spadel met het in 2013 gelanceerde Spa Touch Of marktleider van het stevig groeiende segment van de gearomatiseerde waters. Mensen hechten almaar meer belang aan gezondheid en daar spelen die waters op in. De gearomatiseerde waters vallen onder de productgroep Bruisend. De andere twee groepen zijn Reine (niet-bruisend) en Fruit (limonades).

Uit de vorige week bekendgemaakte jaarresultaten voor 2016 bleek dat onder meer het succes van de gearomatiseerde waters en de limonades mee voor een omzetgroei van 6,7 procent zorgde in België. De geconsolideerde omzet bedroeg vorig jaar 250,4 miljoen euro, een stijging van 3,5 procent. Spadel zag wel zijn bedrijfsresultaat dalen met 18,1 procent, tot 25,1 miljoen euro. Volgens het bedrijf komt dat hoofdzakelijk door “aanzienlijke reclame- en verkoopuitgaven” voor de lancering van zijn nieuwe assortiment limonades. In welke mate MVO bijdraagt tot de resultaten, is volgens Vandenhende moeilijk in cijfers uit te drukken. Ze zag wel dat het bedrijf mede door MVO een aantrekkelijker werkgever werd, dat de betrokkenheid van het personeel werd gestimuleerd en dat MVO het verschil maakte bij het binnenhalen van een aantal contracten.

Dilemma’s

Het moeilijkste bij de transformatie vond Vandenhende de dilemma’s waar het bedrijf kwam voor te staan. “Wanneer we bij Spa Citron het aspartaam er hebben uitgehaald en zijn overgeschakeld naar bietsuiker en stevia, werden onze ingrediënten wel natuurlijker, maar tegelijk werd de CO2-voetafdruk zwaarder. Typisch aan duurzaamheid is met die dilemma’s om te gaan. Is de koolstofvoetafdruk of de natuurlijkheid de prioriteit? Het antwoord hangt af van de strategische pijlers van het bedrijf. We wilden tegen 2020 een grote stap zetten in natuurlijkheid. Dan heeft dat prioriteit op de koolstofvoetafdruk.”

Dat wil niet zeggen dat die koolstofvoetafdruk genegeerd wordt. Spadel is de koolstofkosten aan het bepalen van de grondstoffen die het koopt en de investeringen die het doet. “Het is een soort van internalisering van de milieukosten”, zegt Ann Vandenhende. In zijn aankoopbeleid houdt het familiebedrijf al rekening met duurzaamheid. “70 procent van onze leveranciers wordt geëvalueerd volgens sociale en milieucriteria. We doen dat samen met Ecovadis, een platform van fabrikanten en leveranciers die aan duurzaamheid werken.”

Spadel heeft zijn doelstellingen tijdens de eerste fase van het langetermijnplannen, tussen 2010 en 2015, behaald. Begin 2016 verkreeg het bedrijf het label ‘CO2 neutral’ voor al zijn vestigingen. Maar nu komen de moeilijke beslissingen. “Welk soort energie zullen we in de toekomst gebruiken? De grootste uitdaging ligt volgens mij in de verpakking. Wat wordt het post-pet-tijdperk en welke rol speelt Spadel daarin”, vraagt Vandenhende zich af. Ze denkt ook na over de relatie met klanten en retailers. Op termijn rekent Spadel erop dat retailers meer dan nu rekening houden met duurzaamheid als criterium wanneer ze A-merken aankopen en dat klanten letten op duurzaamheid wanneer ze een product uit het rek nemen.

Om een mentaliteitswijziging te realiseren, hecht het bedrijf sinds kort meer belang aan verhalen vertellen om zijn boodschap te verspreiden. Het maakt van zijn watercaptatiezone een natuurpark dat iedereen kan bezoeken. Het Brusselse hoofdkwartier is een duurzaam kantoor, waar oud kantoormeubilair werd gerecycleerd. De droge cijfers van het duurzaamheidsrapport worden verlevendigd met filmpjes en infografieken. “We zijn ook heel trots op ons bijenproject. We vermoedden dat de biodiversiteit in onze watercaptatiezone en daarrond van goeie kwaliteit was, maar we zochten een meetinstrument. In samenwerking met de organisatie Beeodiversity hebben we bijen geplaatst. Zij zijn onze barometer geworden om de gezondheid van onze watergebieden te meten. We doen dat nu ook voor onze andere sites. Al onze medewerkers krijgen een potje honing als we de oogst binnenhalen. Onze mensen kunnen zich zo op een praktische manier identificeren met wat we allemaal sinds 125 jaar doen in die watercaptatiezone.”