Siemens blaast zijn geboorteplaats nieuw leven in met recordinvestering in techcampus

Siemens trekt 600 miljoen euro uit om in de Berlijnse buitenwijk Siemensstadt een nieuwe technologiecampus te bouwen. Daarmee wil de Duitse industriereus zijn geboorteplaats nieuw leven inblazen. De glorie van weleer loert om de hoek, al twijfelen de bewoners. “Sociaal-cultureel is de wijk achtergebleven. De vraag is of dat zal veranderen.”

Het Duitse industriebedrijf Siemens presenteert dezer dagen bedrijfscijfers waarmee het de meest urgente honger van beleggers stilt. Siemens is als conglomeraat van bedrijven volop in verbouwing. Het bedrijf wordt opgesplitst in kleinere eenheden die flexibel moeten kunnen reageren op de grote digitale veranderingen en de globalisering.

Maar ook de lange termijn verliezen de Duitsers niet uit het oog. Na een wereldwijde zoektocht heeft topman Joe Kaeser de knoop doorgehakt: het bedrijf vestigt een nieuwe, prestigieuze techcampus op zijn geboortegrond. Kaeser trekt de komende tien jaar 600 miljoen euro uit voor een geïsoleerde buitenwijk van Berlijn die al de naam Siemensstadt draagt.

Siemens werd in 1847 opgericht door Werner von Siemens in een Berlijns achterhuis. Toen Siemens rond 1900 een van de grootste bedrijven van Duitsland was, stampte het Siemensstadt uit de grond. De internationale grootmacht had dringend ruimte nodig voor woningen voor werknemers in de grote fabrieken in Berlijn. In de gloriedagen werkten liefst 100.000 buurtbewoners voor Siemens. Maar na de Tweede Wereldoorlog werd Siemensstadt een achtergebleven gebied. Dat zal de komende jaren veranderen.

De buurt ligt buiten de ring van de S-Bahn in West-Berlijn in de nabijheid van het vliegveld Tegel. Siemensstadt wordt gesierd door indrukwekkend industrieel erfgoed dat het technologiebedrijf nog deels zelf gebruikt. In Berlijn en de omliggende deelstaat Brandenburg werken nu nog 11.400 mensen voor Siemens. Maar de glorie van weleer is allang verdwenen.

‘Belangrijk signaal’

Siemens ondergaat een drastische ombouwoperatie. Duizenden banen worden geschrapt, maar dat wordt mogelijk gecompenseerd door de investering van 600 miljoen euro in de nieuwe technologiecampus. De injectie werd eind vorig jaar ontvouwd als “de grootste afzonderlijke investering ooit van een onderneming in Berlijn”.

De Technische Universiteit van Berlijn sprak van een “baanbrekende beslissing voor wetenschap en industrie” in Berlijn. “Dit is een belangrijke kans voor de hele grootstedelijke regio”, zei voorzitter Christian Thomsen. Op de campus in Siemensstadt zal de aandacht gaan naar onderwerpen van de toekomst, zoals elektromobiliteit, kunstmatige intelligentie en het internet der dingen. Siemens zal samenwerken met de Technische Universiteit en het onderzoeksinstituut Fraunhofer.

De Berlijnse SPD-burgemeester Michael Müller was ook verguld met de spectaculaire investering. De stad kon goed nieuws gebruiken, want het Amerikaanse Google trok onlangs de stekker uit een omvangrijk plan om in de Berlijnse wijk Kreuzberg een campus te vestigen. Google werd dwarsgezeten door bewoners die bang waren voor stijgende huurprijzen.

Een groot aantal bewoners van Siemensstadt haalde zijn pensioen bij het bedrijf. Het zijn mensen die nog meemaakten dat de Amerikaanse president Richard Nixon op bezoek kwam in 1969, vertelt Lutz Oberländer, buurtbewoner en auteur van verschillende boeken over de volkswijk. “Eind negentiende eeuw kwamen de fabrieken. Siemens maakte alles wat met stroom te maken had. In de jaren twintig werden de woningen gebouwd. Siemens regelde alles: huizen, opleidingen, sport, vrijetijdsbesteding. Siemensstadt was Duitslands etalage voor de wereld.”

Het Dynamowerk aan de Nonnendammallee is een van de iconische gebouwen. Tegen dat decor van industriële macht hield Adolf Hitler in 1933 een speech waarin hij zich afzette tegen de internationale elites. Vorig jaar werd bekend dat de productie in Dynamowerk wordt stopgezet en honderden banen verloren gaan. Maar in het nieuwe Siemens-tijdperk moet het gebouw weer een belangrijke rol krijgen. Al dit jaar opent een miniversie van de grote geplande campus de deuren. Siemens (jaaromzet 83 miljard euro) zegt de zeventig hectare te willen transformeren tot een prestigieus “stedelijk gebied van de toekomst”. Het doel is nieuwe mensen naar het afgelegen stadsdeel te halen. “We willen Siemensstadt opengooien.”

Bloeiende start-upcultuur

Martin Gornig is als econoom verbonden aan de denktank DIW in Berlijn. Hij zegt: “Er worden wereldwijd oneindig veel campussen aangekondigd en gebouwd. Het enorme bedrag dat er in Berlijn mee is gemoeid, maakt het verschil. Dit is een reuzekans voor Berlijn om zichzelf te moderniseren en bestaande industrie te koppelen aan nieuwe technologieën.”

“Siemens is ontstaan in Berlijn en is hier nog altijd een van de belangrijkste werkgevers”, zegt Gornig. “Het is al actief aan de rand van de stad en heeft ook nog grote stukken grond in bezit. Siemens doet er goed aan verbindingen te leggen met de bloeiende Berlijnse start-upcultuur.”

Siemens toonde zich bij de presentatie van de plannen niet doof voor de zorgen van de oudere bewoners van Siemensstadt, die in hun wijk nu nog een kop koffie kunnen krijgen voor 1,50 euro en een gehaktbal met Kartoffelsalade voor 2,80 euro. De plannen moeten Berlijn weer een technologische voorsprong geven, maar vooralsnog is de digitale kloof in de wijk groot. Het stadsdeelbureau biedt een gratis smartphonecursus aan met de wervende tekst: “Hoe schrijf ik een sms, hoe telefoneer ik en welke knoppen mag ik niet indrukken?”

Siemensstadt belooft ruimte voor universitair onderzoek en start-ups en betaalbare huisvesting voor onderzoekers en werknemers. Men mikt op de bouw van duizenden betaalbare woningen op 60.000 vierkante meter. De vraag is of de ‘Siemens-ziel’ terugkomt in de buurt en of ook gepensioneerden, werklozen en mensen die elders werken profiteren, zegt bewoner en buurtbiograaf Oberländer. “De sleutel voor succes is de integratie van het oude met het nieuwe Siemensstadt. Sociaal-cultureel is de wijk achtergebleven. De vraag is of dat zal veranderen.” Oberländer vreest dat de nieuwe ‘ Siemensianer‘ zich zullen verschansen op hun eigen wooneilanden op de campus.

Patriottistisch doel

Siemensstadt beleefde zijn economische hoogtepunt eind jaren twintig. Berlijn stond bekend als Elektropolis. Samen met AEG leverde Siemens een beslissende bijdrage aan de economische en industriële opmars van Duitsland. Beide bedrijven waren sterk internationaal georiënteerd en succesvol. De oorlog was het kantelpunt.

“In 1944 werd het de Siemens-leiding duidelijk dat de geallieerden Berlijn zouden opdelen”, vertelt Oberländer. “Meteen is besloten alles van waarde – goud, machines, ingenieurs en leidinggevenden – te verplaatsen naar het zuiden van Duitsland.” In 1948 volgde de officiële verhuizing van het hoofdkantoor naar München.

De komende tien jaar is het weer de beurt aan de geboortegrond in Berlijn. De investering heeft voor Siemens een hoger, haast patriottistisch doel. In Singapore, dat concurreerde met Berlijn, was de ontwikkeling van een nieuwe campus met huisvesting en infrastructuur eenvoudiger geweest.

De Duitse economie is kwetsbaar vanwege haar industriële karakter. Kaeser, wiens bedrijf nu twee derde van zijn budget voor onderzoek en ontwikkeling in eigen land investeert: “Er is geen land in de wereld dat zó getroffen zal worden door de vierde industriële revolutie. We willen dat zien als een kans en niet als een bedreiging.” Florian Nöll van de vereniging van Duitse start-ups onderschrijft de urgentie: “Het is geen idealistisch patriottisme. Ik zou het pragmatisch patriottisme willen noemen. Duitsland staat onder grote druk om digitale kampioenen te creëren.”

Niet iedereen in Siemensstadt is ervan overtuigd dat zijn keuze voor Berlijn bewijst dat Kaeser het DNA van Siemens serieus neemt. “Mooie woorden”, zegt Ulrich Bechstein, die met zijn kleinkinderen een wandeling maakt. “Maar ik ben sceptisch.” Bechstein werkte zijn hele leven bij Siemens en dochterbedrijven. “Ik zie nog weinig concreets in de plannen. Siemens vijzelt vooral het eigen imago op.”

Hoeveel banen worden gecreëerd konden stadsbestuurders en hoge Siemens-managers nog niet zeggen. Siemens eist snel breedbandinternet en een goede bereikbaarheid vanaf de nieuwe luchthaven Berlin Brandenburg. “Voor de oude en de nieuwe bewoners van Siemensstadt is de infrastructuur cruciaal”, weet Oberländer. “Daar is een belangrijke rol weggelegd voor het stadsbestuur.”

Die alte Siemensbahn

In de vorige eeuw regelde Siemens alles zelf, tot aan een eigen spoorlijn. Wie er rondloopt, kan de spookstations Siemensstadt en Wernerwerk en de verlaten verhoogde spoorlijn niet missen. De stations maakten deel uit van ‘ die alte Siemensbahn‘ die tussen 1927 en 1929 is aangelegd voor Siemens-forenzen. Siemens was verantwoordelijk voor de bouw en stelde de grond ter beschikking.

Via een gat in het hek kun je het oude spoor op. De rails zijn roestig en overwoekerd. De oude houten bielzen zijn bedekt met mos en bloemen, de stationshuisjes bespoten met graffiti. Maar de perronbordjes hangen er nog. In 1980 reed de laatste trein. Bewoners speculeren nu al over de heropening van de bovengrondse spoorlijn. “De oude Siemensbahn moet weer open”, stelt Oberländer, “om de buurt uit zijn isolement te halen.”

Siemens-topman Kaeser heeft heel wat hoofdpijndossiers op zijn bord, van Irak over China tot de Verenigde Staten. “2019 wordt een moeilijk jaar”, zei Kaeser. Maar hij benadrukt het belang van Duitsland voor de onderneming. In de presentatie van Siemensstadt sprak hij van een “nationale opdracht”. “We moeten iets nieuws uitvinden, omdat het oude wegvalt.”

Siemensstadt

1847

Werner von Siemens start het bedrijf in Berlijn, hij is pionier in telegraafverbindingen.

1860-1880

Siemens ontwikkelt elektrische treinen, gloeilampen en generatoren.

1900

Siemens is een van de grootste bedrijven van Duitsland. Siemensstadt wordt in Berlijn gebouwd, het bedrijf had dringend ruimte nodig voor woningen voor zijn werknemers.

1948

Siemens verplaatst zijn hoofdkantoor naar München. Berlijn blijft de grote productielocatie.

2017

Siemens kondigt aan wereldwijd 6900 banen in de stroomtak te schrappen, waaronder mogelijk 900 in Berlijn.

2018

Siemens presenteert plannen voor Siemensstadt, om mogelijk banen te redden.