Rosamunde van Brakel (VUB) over onze privacy: ‘Bedrijven denken het beste zeer grondig na’

In de coronacrisis wordt ingrijpende elektronische surveillance bespreekbaar. En voor het massale thuiswerken grijpen we vaak naar onveilige tools van techgiganten. Volgens VUB-hoogleraar Rosamunde van Brakel, gespecialiseerd in surveillance en privacy, denken we beter eerst goed na voor we dat doen.

De populaire videoconferentie-tool Zoom moest vorige week zware veiligheidsproblemen opbiechten.

ROSAMUNDE VAN BRAKEL. “Ik lees zeer grote kritiek op Zoom van privacy- en surveillance-experts. De Vrije Universiteit Brussel heeft ook een duidelijk beleid waarmee ze aan haar medewerkers afraadt Zoom te gebruiken. Voor onlinecolleges en -vergaderingen stelt de universiteit ook andere toepassingen voor.

“Je kan als individu het gevoel hebben dat je niet om pakweg Zoom of Whatsapp heen kan, maar organisaties en bedrijven denken het beste zeer grondig na vooraleer ze zo’n toepassing gebruiken. Het mag daarbij niet alleen over privacy en veiligheid gaan. Minstens even belangrijk is dat ze de impact proberen in te schatten op de werking van hun organisatie, of het een meerwaarde is, en hoe afhankelijk ze worden van techbedrijven.”

Privacy lijkt wel sinds een aantal weken veel minder een bekommernis.

VAN BRAKEL. “Misschien vooral bij beleidsmakers. We hadden sinds de strenge maatregelen van midden maart twee opiniepeilingen in Vlaanderen en daaruit blijkt dat slechts de helft van de deelnemers bereid is een app te installeren die hun locatie of persoonsgegevens deelt om de besmettingen sneller op te sporen. Ondanks de coronacrisis zijn mensen duidelijk niet happig op invasieve surveillance.”

Her en der gaan stemmen op voor een noodwet die de privacyregels (GDPR) wat afzwakt.

VAN BRAKEL. “Ja, maar binnen de huidige regels is ook al veel mogelijk. Het gebruik van geaggregeerde data bijvoorbeeld, waarbij de gegevens van individuele gebruikers niet meer te achterhalen mogen zijn, valt niet onder de GDPR. Totaal ongevaarlijk is dat nochtans niet. Onderzoek heeft aangetoond dat zo’n bigdatagebruik kan leiden tot discriminatie en meer sociale ongelijkheid. Voor de traceerapps, die persoonlijke data gebruiken, moet er toestemming zijn van de gebruiker. Daarom twijfel ik aan de effectiviteit van de apps die nu circuleren. “

In Singapore zou slechts een op de zes inwoners een traceer app geïnstalleerd hebben.

VAN BRAKEL. “Singapore is daarom opnieuw wat meer op social distancing beginnen in te zetten. Het gebruik en de verantwoording van technologie is niet altijd wetenschappelijk onderbouwd. Er wordt ook te weinig rekening gehouden met de sociale context. Bij de uitbraak van ebola in West-Afrika werd zwaar ingezet op bigdatatoepassingen om het virus te controleren. Dat draaide uit op een totale mislukking omdat er niet nagedacht was over de sociale context.

“Ik zie iets gelijkaardigs gebeuren in België. Er is wel een federale taskforce en een ethisch comité die zich over de apps en andere technologie buigen, maar ik vraag me of ze voldoende voeling hebben met sociale praktijken. Kinderen en ouderen hebben bijvoorbeeld vaak geen smartphones, en een grote groep is weigerachtig. Het beleid is nog te veel gericht op loutere technologische en economische aspecten en niet genoeg op de publieke gezondheid en sociale gevolgen van het gebruik van de technologie.”

Het massale thuiswerken versterkt Google, Facebook en andere techtitanen.

VAN BRAKEL. “De impact op Facebook en co moet nog duidelijk worden. Het kan alle kanten uit. Voor hetzelfde geld wakkert deze crisis en de discussie over de tracering via apps massaal het bewustzijn aan bij burgers en bedrijven om zorgvuldiger om te springen met persoonsgegevens.”