Nieuwjaarsbrief van Ivan Van de Cloot: aan de vernieuwende banken die in 2015 willen tonen dat ze het slechte imago niet verdienen

Knack.be vroeg enkele boeiende figuren een nieuwjaarsbrief te schrijven met een positieve boodschap. Vandaag: Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van het Itinera Institute.

Uit een recente enquête blijkt het Belgische bankmodel onder druk te staan waarbij personeelsinkrimpingen bij de grootbanken veel aandacht trekken. De banksector heeft nu wel de oudste leeftijdspiramide van alle bedrijfssectoren. Dat betekent dat het in de eerste plaats niet om ontslagen gaat, maar om natuurlijke afvloeiingen. Een dergelijk scenario lag al jaren in de lade, maar wordt door de bankencrisis versneld in uitvoering gebracht. De overdimensionering van de Belgische banken tegenover de markt komt ook doordat verschillende spelers van buitenlandse avonturen zich terugplooien op de thuismarkt.

De realiteit van de lage rente, de extra regelgeving en digitaal bankieren zijn niet bepaald brandnieuwe en verrassende evoluties. Toch klinkt er vaak een zeurige ondertoon alsof de sector hiertegen beschermd moet worden door de overheid als reddende engel. Hopelijk komt de tijd niet meer terug dat een bankier kon stellen dat ‘een jaartje met slechts 15 procent opbrengst kan als de andere jaren 20 procent geven’. We zitten nu eenmaal met een lage renteomgeving en zwakke economische prestaties, een situatie waarvoor de financiële sector zelf in grote mate verantwoordelijk is overigens. De regelgeving gaat ook niet direct verdwijnen, hoewel ze wel niet per se complex hoeft te zijn. Paradoxaal genoeg zijn het de banken zelf die vaak aanleiding geven tot complexere regels, omdat eenvoudiger typisch ook strenger is. De vetpotten uit het verleden hadden vaak te maken met het afwentelen van de risico’s op de maatschappij, en daar willen we toch echt niet meer opnieuw mee beginnen?

Zowel van aanbodzijde als van vraagzijde zijn er nieuwe factoren die een en ander in beweging brengen. De meeste aandacht gaat naar de aanbodfactoren die te maken hebben met nieuwe technologische ontwikkelingen. Het zijn de banken zelf die hier al jaren zwaar op inzetten. Het laagst hangende fruit was het informatiseren van het betaalverkeer waarbij voor vele klanten de papieren overschrijvingsformulieren al uit het geheugen verdwenen zijn. Het betalen op internet toont dat we daar het einde nog lang niet gezien hebben. Ook inzake kredietverlening zijn de mogelijkheden echter veelvuldig. Dit haakt in op ontwikkelingen aan de vraagzijde die door de banken meestal niet vermeld worden. Vroeger was vertrouwen het fundament onder de relatie tussen de klant en zijn bank. Door de financiële crisis en de berichten over manipulatie van rentetarieven en wisselkoersen is dat fundament echter zwaar aangetast.

In elk geval is er net in de bankensector veel nood aan vernieuwing. Die wordt echter afgeremd omdat vele gezinnen slaafs vele jaren bij dezelfde bank blijven. Het is belangrijk dat klanten mondiger worden en aangepaste service eisen. Alleen door meer mobiliteit zal vernieuwing mogelijk worden waardoor ook het belang van de klant meer centraal kan komen en bestaande praktijken uitgedaagd worden. Initiatieven die toelaten dat consumenten banken gemakkelijker vergelijken op meer dimensies dan enkel kost zijn hierbij essentieel. In andere landen overweegt men directe maatregelen om de concentratie in de sector te reduceren. In elk geval moet het een belangrijke bezorgdheid voor alle verantwoordelijken zijn dat de concentratie eerder de tendens heeft om nog toe te nemen. Zowel Reynders als zijn opvolgers als minister van financiën gaven echter nooit gehoor aan het pleidooi om de bankheffingen minder penaliserend voor kleine banken te maken, die zich net op een gezonde manier financieren met spaardeposito’s.

Het is in ieders belang dat er een grotere diversiteit aan financiële spelers de kans krijgt. En dat vereist dat er een hele panoplie aan verschillende bankmodellen gangbaar wordt. De toezichthouder en regulator hielden in het verleden nogal vaak nieuwkomers in het bankieren tegen vanuit de filosofie ‘better the devil you know’. Het resultaat is echter problematisch. Niet alleen vanuit het perspectief van de keuzevrijheid van de bankconsument, maar ook vanuit het oogpunt van financiële stabiliteit. Banken die allemaal dezelfde activiteiten ontplooien, zich op dezelfde wijze financieren, in dezelfde markten aanwezig zijn, vormen een monocultuur die gevaarlijk kan zijn. Als er zich dan een ‘perfecte crisis’ voordoet kunnen allen tegelijk voor de bijl gaan. Echte bankhervormingen zorgen ervoor dat er vanuit systeemdenken gewerkt wordt aan het immuniseren van onze maatschappij voor dergelijke crisissen. De instinctieve weerstand van de regulator en toezichthouder tegen nieuwkomers in het bankenlandschap moet daartoe dringend aangepakt worden.

Vergelijken we even met de krantensector waar het klassieke model nog veel meer bedreigd wordt. Wat je daar ziet, is dat vooral nieuwe modellen ontwikkeld worden, zodat de mediasector vandaag net veel dynamischer en aantrekkelijker wordt voor velen. Uiteraard is het in vele grote sectoren zo dat er een hele industrie ontstaat van lobbyisten die vooral bezig zijn met het verdedigen van wat ‘is’, dan wel met de opportuniteiten van wat de toekomst in petto zou kunnen hebben.

Een bank die dicht bij de klant wil staan, kan niet beter doen dan aantonen dat het essentieel is om als burger het kaf van het koren te scheiden. Niet elke bank blijft de politiek bestoken met verzoeken om de nieuwe regelgeving terug te draaien. Daarbij hebben de lobbyisten het over ‘goldplating’, een term die ze bedachten om de indruk te wekken dat in ons land de nieuwe regels veel strenger zijn dan elders. Niet elke bank durft beweren dat de bankencrisis ons land geld heeft opgebracht. Dit terwijl de overheidsschuld zonder deze crisis 100 miljard euro lager had gelegen. Bewijs a.u.b. in 2015 dat er ook banken zijn die de klanten centraal plaatsen en zich durven distantiëren van de rotte appels .

Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom Itinera Institute, executive professor Antwerp Management School en auteur van het boek ‘Roekeloos, over banken en politiek’