Machtsstrijd om Elia

De hoogspanningsnetbeheerder Elia staat voor belangrijke maanden. Een machtsgreep door een minderheid van bestuurders legt de fundamentele vragen over de toekomst van het bedrijf bloot.

“Elia heeft de potentie uit te groeien tot een wereldbedrijf”, zei Fernand Huts toen hij in oktober zijn belang in de beursgenoteerde netbeheerder opdreef tot boven 5 procent. Die potentie zal CEO Jacques Vandermeiren niet waarmaken. De Antwerpse jurist kreeg op 14 januari na een paleisrevolutie tijdens de raad van bestuur zijn ontslag.

De manier waarop dat gebeurde, zet veel kwaad bloed in werkgeverskringen. Vooral de positie van de Nederlandse voorzitster Miriam Maes komt onder vuur. “Een voorzitster die zich voor de kar liet spannen van enkele Franstalige bestuurders, zonder de vertegenwoordigers van de referentieaandeelhouders vooraf te informeren, laat staan dat het punt zelfs maar geagendeerd was voor de raad van bestuur. Absoluut not done“, klinkt het.

Officieel werd de samenwerking beeindigd vanwege “een verschil in visie”. Er zit veel waarheid in dat cliché, hoe hard ook werd geprobeerd via een lijst van een twintigtal punten de fouten van Vandermeiren aan te tonen. Het probleem is vooral dat er in de raad van bestuur weinig eensgezindheid is over de visie.

De jongste raad van bestuur, op vrijdag 13 februari, bevestigde de onderlinge vertrouwensbreuk. Toch is het volgens vicevoorzitter Geert Versnick in De Standaard de bedoeling dat er opnieuw met een schone lei kan worden begonnen. Maar, waarschuwde hij, “de wijze waarop de bestuursvoorzitter van Elia de CEO heeft weggewerkt, is niet voor herhaling vatbaar”.

Schaalvoordelen

Elia werd in 2001 opgericht, als onafhankelijk beheerder van het hoogspanningsnet, hoewel het nog tot 2010 duurde voor de energieproducent Electrabel zijn laatste aandelen verkocht. Het leeuwendeel van de activiteiten is gereguleerd: in ruil voor het monopolie op het beheer van het net, mag het bedrijf zijn tarieven niet autonoom bepalen, maar wordt het vergoed op basis van de regulated asset base, zeg maar de waarde van de activa. Dat levert een min of meer stabiele inkomstenbron op.

De voormalige CEO Daniël Dobbeni en zijn opvolger Jacques Vandermeiren beseften al snel dat de energiemarkt aan het consolideren is. Niet alleen de energiebedrijven kopen elkaar op, ook bij de stroom- en gasnetwerkbedrijven zijn schaalvoordelen te creëren. De markten evolueren van puur nationale naar regionale markten: zo zit België ingebed in wat gemeenzaam CWE wordt genoemd: Centraal-West-Europa, met stroomprijzen die relatief dicht bij elkaar blijven.

Europa is gewonnen voor de scheiding van transportinfrastructuur en exploitatie, net zoals bijvoorbeeld in het spoorvervoer. Dat maakt dat een aantal energiebedrijven de jongste jaren hun netten van de hand deden. De Belgische netbeheerder sloeg zijn slag in 2010. Samen met het Australische infrastructuurfonds IFM werd in een 60-40 joint venture 810 miljoen euro betaald aan het Zweedse Vattenfall voor de overname van 50Hertz Transmission, dat het transmissienet in het oosten van Duitsland en de regio Hamburg beheert.

Daar bleef het niet bij. Met Elia Grid International, dat in april vorig jaar werd gelanceerd, wou Vandermeiren de opgedane kennis internationaal te gelde maken. Onder meer in de Verenigde Staten is Elia betrokken bij Atlantic Wind Corporation. Dat bedrijf bouwt de zogeheten Google Cable, een project van bijna 4 miljard euro dat een aantal windmolenparken verbindt met het transmissienet aan de Amerikaanse Oostkust. Ook was Elia kandidaat om 66 procent van de Griekse sectorgenoot ADMIE over te nemen, hoewel dat proces met het aantreden van de nieuwe regering in Athene in het sukkelstraatje dreigt te belanden.

Niet terugplooien

De hamvraag is of Elia de ingeslagen weg zal blijven bewandelen. In het persbericht na het ontslag werd vermeld dat de continuïteit van de grote infrastructuurprojecten en de internationale ontwikkeling worden gewaarborgd, maar dat vergt kapitalen, en weegt mogelijk op het dividendbeleid. Of, zoals Huts het verwoordde: “Elia staat voor de keuze. Ofwel wordt het een lokaal bedrijf dat elektriciteit vervoert voor de Belgische gemeentes, en braaf een dividend uitkeert. De tweede weg, die ons het meest interesseert, is die van de internationalisatie.”

Volgens Ronnie Belmans, tot enkele jaren geleden de voorzitter van het bedrijf, is die internationalisatie de beste optie. “We hebben ongeveer alles verkocht wat we hadden: PetroFina, Electrabel, SPE… We hebben van een businessunit van Electrabel een mooi beursgenoteerd bedrijf gemaakt. Het zou heel dom zijn dan terug te plooien op door de regulator beheerde activiteiten.”

De cijfers staven zijn mening. De Belgische tak blijft een mooie cashflow opleveren, maar in 2013 en 2014 kwam zowat twee derde van de winst van 50Hertz. “Bovendien zal de lage langetermijnrente de komende jaren zwaar wegen op de Belgische inkomsten”, voorspelt Dieter Furniere, analist van KBC Securities. Ook verwacht hij dat de winst van de Duitse dochter in 2016 terugvalt tot de 111 miljoen euro van 2012.

“Waar ik me echter het meest zorgen over maak”, vervolgt Belmans, “is hoe Elia jonge mensen kan aantrekken, wanneer de enige opdracht zou zijn elk jaar met 2 procent minder kosten hetzelfde te doen. Een rol als politiek gedreven uitvoerder van gereguleerde activiteiten is de dood van het bedrijf.” Voor de oud-voorzitter zijn gereguleerde activiteiten in het buitenland nodig om het regelgevend risico af te dekken, maar zijn er ook niet-gereguleerde inkomsten nodig om het bedrijf evenwichtig uit te bouwen.

Nieuwe topman

Veel zal dan ook afhangen van wie de nieuwe topman wordt. Na het ontslag van Vandermeiren werd François Cornelis, oud-topman van PetroFina en Total, aangesteld als interim-CEO. Er werd tegelijk een selectieprocedure opgestart. In industriële kringen wordt gehuiverd van scenario’s waarbij ex-staatssecretaris van Energie Melchior Wathelet of Marie-Pierre Fauconnier, directievoorzitter van de federale energieregulator CREG, naar voren worden geschoven. Tegen die laatste pleit alvast dat ze traditioneel tot de PS wordt gerekend.

De enige mogelijke interne kandidaat lijkt Markus Berger te zijn. De CEO van Elia Grid International was als Duitstalige Belg een sleutelfiguur bij de overname van 50Hertz. Hij zou in ieder geval passen in een scenario waarbij de internationalisering wordt voortgezet. Al tippen velen op een buitenstaander. Voor Geert Versnick wordt de aanwervingsprocedure een testcase om het vertrouwen te herstellen. “Ik ga ervan uit dat die op een zeer transparante en onbetwistbare wijze verloopt.”

Ronnie Belmans wijst erop dat de nieuwe CEO zich geen leertijd kan veroorloven. “De snelle veranderingen die op Elia aanstormen zijn immens: slimme netten, intelligente vraagsturing, databeheersing, schaalvoordelen door het samengaan van gas- en elektriciteitsnetwerken, de integratie van de offshorewindproductie, opslag van energie,… Allemaal dossiers waarin Elia een voortrekker is. Die voorsprong behouden wanneer je over een halfjaar een CEO aantrekt die uit pakweg de chemie komt, zal niet lukken.”

LUC HUYSMANS

“Een rol als uitvoerder van gereguleerde activiteiten is de dood van het bedrijf” Ex-voorzitter Ronnie Belmans