Leiderschapsexpert Jesse Segers over macht: ‘Grijze muizen zijn de leiders van de toekomst’
Hoe de nieuwe burgemeesters en schepenen straks omgaan met macht, zal mee hun succes bepalen. “Macht doet goede en slechte dingen”, zegt leiderschapsexpert Jesse Segers.
“Macht corrumpeert omdat mensen het gevoel krijgen dat ze recht hebben op iets, terwijl dat niet zo is”, zegt Jesse Segers, hoogleraar leiderschap aan de Universiteit Antwerpen en sinds begin dit jaar rector van Sioo, een interuniversitair centrum voor veranderings- en organisatiekunde in Utrecht. Segers verwijst onder meer naar het geval van de directeur bij de Brusselse arbeidsbemiddelaar Actiris, die deze zomer werd ontslagen, maar dat ontslag aanvecht. Ze zou stagiairs en werkzoekenden die in opleiding waren, verbouwingswerken hebben laten uitvoeren bij haar thuis. “Een typisch voorbeeld. Mensen met macht geven meer aan het collectief en hebben dan het gevoel dat ze daar meer voor mogen terugkrijgen. Als je geen processen en procedures hebt om dat te voorkomen, heb je het aan je been.”
Als je van nature vrijgevig bent, word je nog vrijgeviger als je macht hebt
Voorbeelden van machtsmisbruik zijn er te over de laatste tijd. De Brusselse burgemeester Yvan Mayeur (PS) en OCMW-voorzitter Pascale Peraïta (PS) moesten opstappen, nadat aan het licht was gekomen dat ze hoge zitpenningen hadden opgestreken bij de daklozenorganisatie Samusocial. Machtsmisbruik is uiteraard niet beperkt tot de politiek alleen. In de kunstensector kwam de #MeToo-beweging op gang na onthullingen over seksuele intimidatie en machtsmisbruik van de Amerikaanse filmproducent Harvey Weinstein. In België kwamen tv-maker Bart De Pauw en kunstenaar Jan Fabre in opspraak. In de sportwereld werden enkele bobo’s, onder meer ex-FIFA-voorzitter Sepp Blatter, aangeklaagd voor corruptie en afpersing.
“De positie maakt de man”, stelt Jesse Segers. De mechanismen die tot machtsmisbruik leiden, zitten in elk van ons. Maar pas als je de macht voelt, wordt dat zichtbaar. “Ik vraag mensen dan altijd zich voor te stellen hoeveel ze te laat komen als ze een afspraak hebben met iemand die twee niveaus boven hen staat. Meestal helemaal niet. En als ze een afspraak hebben met iemand die twee niveaus onder hen staat? Dan wel.”
Afstand nemen
Toch mogen we geen afkeer van macht hebben. “Macht doet goede en slechte dingen”, legt Segers uit. “Wie macht heeft, neemt meer afstand en begint abstracter te denken. Je redeneert meer op lange termijn en je wordt creatiever in hoe je denkt. Je ziet meer wegen om je doel te bereiken. Je hebt ook een sterke focus en je kunt goed hoofd- en bijzaken van elkaar onderscheiden. Zo stijgt ook je zelfvertrouwen.”
Sommige voordelen van macht kunnen omslaan in nadelen. “Het nadeel van afstand nemen is dat je ook meer afstand neemt van mensen. Je hebt hen minder nodig, je wordt minder empathisch en je kunt minder goed emoties lezen. Dat leidt tot minder schuldgevoel en introspectie, en tot meer trots. Je krijgt dan het gevoel dat je de koning bent, dat je je minder aan de regels moet houden.” Bovendien gaat iemand met macht mensen met een andere mening mijden. Hij stelt minder vragen en maakt meer gebruik van subjectieve ervaringen als hij een beslissing neemt.
Hoewel niemand ongevoelig is voor de verlokkingen van de macht, gaat de ene leider er anders mee om dan de andere. Dat komt omdat macht de dominante kenmerken van iemands persoonlijkheid uitvergroot. “Als je van nature vrijgevig bent, word je nog vrijgeviger als je macht hebt”, zegt Segers. “Ben je egoïstisch, dan word je dat nog meer. Mensen die macht als een verantwoordelijkheid ervaren, zullen er daardoor minder last van hebben.”
Duistere triade
In de top van bedrijven vind je in verhouding meer sociopaten dan in de brede bevolking. Ongeveer 1 à 2 procent van de mensen heeft wat Segers de ‘duistere triade’ noemt, terwijl dat onder CEO’s en politici 4 à 5 procent blijkt te zijn. Die duistere triade is de combinatie van drie persoonlijkheidskenmerken: machiavellisme (manipulatie), narcisme (eigenliefde) en psychopathie (gebrek aan empathie). “Als je op een van die drie kenmerken hoog scoort, scoor je ook hoog op de andere twee. Je ziet ze bijna elke dag bij de Amerikaanse president Donald Trump, en zeker narcisme”, zegt Jesse Segers.
Dat Trump niet van de media houdt, komt volgens Segers doordat hij bevestigd wil worden in zijn zoektocht naar macht. Media spelen een belangrijke rol in goed bestuur, omdat ze kritisch staan tegenover machthebbers. Al speelt de hang naar opvallende figuren waar veel over te vertellen valt, de media soms ook parten. Toen Paul Lembrechts de nieuwe CEO van de VRT werd, kreeg hij hier en daar het label ‘grijze muis’ opgekleefd. Segers: “Nederigheid vraagt om zelfvertrouwen en een stabiel zelfbeeld. Grijze muizen zijn de leiders van de toekomst. Leiders die dominant willen zijn, krijgen vaak moeilijkheden in de wereld van open innovatie waarin we nu leven.”
Nederigheid en eerlijkheid
Om machtsmisbruik te voorkomen kunnen overheden en organisaties corrigerende mechanismen gebruiken: opteren voor een waardegedreven cultuur, zorgen voor externe bestuurders in het bedrijf en kiezen voor leiders die uitblinken in nederigheid en eerlijkheid. Nederigheid en eerlijkheid zijn de tegenpool van de duistere triade. “Beter dan je af te vragen hoe innovatief en kostenefficiënt het bedrijf kan worden, kun je je nederigheid proberen te creëren, want nederig leiderschap leidt tot betere resultaten”, verwijst Jesse Segers naar onderzoek. “Je kunt nederigheid ontwikkelen. Ten eerste door goede zelfkennis, weten wat je sterktes en zwaktes zijn. Ten tweede door je in te schrijven in iets wat je overstijgt. Dat kan bijvoorbeeld het instituut zijn waarvoor je werkt.”
Leiders die dominant willen zijn, krijgen vaak moeilijkheden in de wereld van open innovatie waarin we nu leven
“Om aan te geven wat hun hoger doel is, spreken bedrijven meer en meer over purpose: de maatschappelijke bestaansreden van hun bedrijf. Als werknemer komt het erop aan die bestaansreden te belichamen door je eigen waarden te koppelen aan die van de organisatie”, zegt Segers.
Politici hebben het nog moeilijker. “Zij moeten niet enkel hun persoonlijke waarden koppelen aan die van een organisatie, maar ook aan de waarden van de maatschappij. Ze moeten bovendien voortdurend verantwoording afleggen omdat ze met gemeenschapsgeld omgaan. Het grootste verschil is wellicht dat politici leven in een wereld die een zero sum game is. Het aantal kiezers is beperkt. Als de ene politicus meer stemmen krijgt, heeft een andere er minder. In het bedrijfsleven is een winwin gemakkelijker.”
De groep maakt de leider
Het is niet omdat iemand in naam de leider van een groep is, dat de anderen hem ook echt als leider beschouwen.
“Je kunt voorspellen wie als leider naar voren treedt in een groep”, zegt Jesse Segers. “Stel dat een groep opgesloten raakt in een bedrijf. Er is iemand die roept om het venster in te slaan, een ander stelt voor hulp te bellen. Dat creëert twee clanleiders met ieder hun volgers. De persoon die de verbinding tussen de twee onderliggende waarden – actief en passief – maakt, wordt de leider van heel de groep. Bijvoorbeeld de persoon die zegt: laat ons 30 minuten wachten na het telefoontje en als het dan niet lukt, gaat de raam eruit. Maar als er brand zou uitbreken in die situatie, zou de persoon die het venster wil inslaan de leider worden.”
“Je wordt niet als leider geboren. De persoon die het beste de onderstroom vertegenwoordigt en de waarden vertolkt die de groep deelt, zal als leider naar voren treden, omdat hij het meest prototypisch is voor de groep. Als nieuwe leidinggevende doe je daarom het beste een rondje in het bedrijf om te zien welke waarden er heersen en of je die kunt uitstralen.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier