Kunst Aan Zet komt traag uit de startblokken

Een jaar geleden ging de renteloze kunstlening Kunst Aan Zet van start. Via de 41 deelnemende galeries zijn 44 kredieten afgesloten om een werk van een levende Vlaamse kunstenaar op afbetaling te kopen. “Het duurt soms even duurt voor dingen doordringen.”

Een renteloze lening voor kopers van actuele kunst: het idee stond bijna twintig jaar bovenaan het verlanglijstje van de BUP, de vereniging van Belgische kunstgaleries. Die wens kwam in 2019 uit: Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld) zette toen het licht op groen voor Kunst Aan Zet. De belangrijkste doelstelling van dat gratis krediet was de financiële drempel voor kunstkopers te verlagen, en dat publiek te verbreden en te verjongen. Dat moest uiteindelijk de kunstenaars ten goede komen. “In Nederland bestond de renteloze kunstlening al lang: de fameuze KunstKoop-regeling. Dat was het grote voorbeeld”, zegt Adriaan Raemdonck, de galeriehouder van De Zwarte Panter in Antwerpen, die als voorzitter van de BUP mee voor de lening heeft geijverd. “Ik ben heel tevreden dat die regeling er ook bij ons is gekomen.”

Met Kunst Aan Zet kunnen particuliere kunstliefhebbers minimaal 500 tot maximaal 7000 euro lenen om bij een Vlaamse of Brusselse galerie een werk te kopen van een levende kunstenaar die in Vlaanderen of Brussel woont. De lener kan het krediet afbetalen met maandelijkse stortingen over 6 tot 24 maanden. Hij of zij lost enkel de aankoopsom van het werk af, zonder rente of andere kosten. De koper – niet de galerie – moet de lening online aanvragen bij Hefboom, de coöperatieve die ook de Cultuurkredieten verstrekt aan kunstenaars. Zodra die financiële tussenschakel de kredietwaardigheid van de kandidaat-lener heeft beoordeeld en de lening heeft goedgekeurd – wat gemiddeld twee kalenderdagen in beslag neemt – stort ze het totale geleende bedrag op de rekening van de galerie. Die betaalt daarop later een commissie van 5 procent om de dossierkosten te dekken.

De ontwikkeling, de coördinatie en de promotie van de renteloze kunstlening werd toevertrouwd aan Kunst in Huis, dat daarvoor van de Vlaamse overheid 1 miljoen euro werkingsmiddelen kreeg voor de periode van 2017 tot en met 2021 – “een eenmalige investering”, benadrukt Hans Ruebens, de projectleider van Kunst Aan Zet. Voor de kredietverlening ontvangt ook Hefboom Vlaamse werkingsmiddelen.

Een kunstwerk van 5000 euro dat gespreid over 24 maanden wordt terugbetaald, kost 208,34 euro per aflossing. “Dat je een kunstwerk over maandelijkse termijnen mag afbetalen zonder kosten, is een heel democratisch en sociaal systeem. Het is een fantastisch aanbod”, zegt Adriaan Raemdock. “Niemand kan nog zeggen dat kunst onbetaalbaar is als je twee jaar de tijd hebt om een werk te mogen betalen. Ook jonge mensen die elke maand een klein bedrag kunnen missen, kunnen zo kunst in huis halen.”

Artistieke beoordeling

Tot maart 2020 liep een proefperiode van zes maanden met 22 galeries. Vandaag bestaat het netwerk uit 41 organisaties, die samen 350 kunstenaars vertegenwoordigen. Het duurste topsegment zit daar niet bij. Wel werken gevestigde galeries mee zoals Baronian Xippas en Meessen De Clercq in Brussel, Gallery Sofie Van de Velde, De Zwarte Panter en Gallery FIFTY ONE in Antwerpen, en het onlineplatform artlead.net. Enkele deelnemers zijn eerder lokaal bekend, waardoor de kwaliteit van het aanbod ongelijk is. “Een artistieke beoordeling doen we niet. Dat zou het allemaal wat minder flexibel maken”, zegt Hans Ruebens.

Kunst Aan Zet verwacht op kruissnelheid 80 à 120 kredieten per jaar. Van september 2019 tot eind februari dit jaar stond de teller op 44 contracten voor een totaalbedrag van 113.606 euro. Het gemiddelde geleende bedrag is 2582 euro. KunstKoop, de Nederlandse renteloze kunstlening, met 120 aangesloten galeries, telde vorig jaar 478 leningen voor 1,84 miljoen euro. Sinds 1997 hebben meer dan 50.000 kunstliefhebbers in Nederland voor 167 miljoen euro kunstwerken gekocht met een gratis lening.

Ongelukkige timing

Dat Kunst Aan Zet traag uit de startblokken is gekomen, schrijft Hans Ruebens deels op het conto van de corona-uitbraak. “We hadden een grote campagne gepland, maar toen begon de eerste lockdown. Een ongelukkige timing. Sindsdien hebben de galeries ruim drie maanden stilgelegen. Dat waren verloren maanden. Maar toen ze weer open waren, kwamen de verkopen snel weer op gang. De campagne werd uitgesteld tot het najaar.”

De lening moet nog andere hindernissen overwinnen, is te horen bij de tien galeriehouders die we contacteren. Vlamingen lenen wel om een auto of zonnepanelen te kopen, maar lenen voor kunst is soms nog wennen, zeggen enkelen. Andere collega’s hebben die ervaring helemaal niet (“ik promoot het gewoon goed”). Sommige kopers die de lening aanvroegen, vonden de papierwinkel die daarmee gepaard ging een drempel (“te omslachtig, te veel gepruts”). Maar iedereen is het erover eens dat het bestaan van de gratis kunstlening nog niet is doorgedrongen bij het publiek – en zeker niet bij het publiek waarvoor ze eigenlijk bedoeld is: mensen die nog nooit kunst hebben gekocht. “In Nederland kent iedereen KunstKoop”, weten enkele galeriehouders.

“De lening is te weinig bekend”, beaamt Adriaan Raemdonck, die in zijn galerie zopas zijn eerste krediet heeft afgesloten. “Snappen de mensen het wel? Toch heb ik de indruk dat het aan het groeien is. Ik heb in mijn leven wel vaker ondervonden dat het soms even duurt voor dingen doordringen. Tegen dat we de coronaregels volledig begrepen hebben, zal die pandemie waarschijnlijk ook wel voorbij zijn.”

“Of galeries leningen afsluiten, hangt af van een aantal factoren”, legt Hans Ruebens uit. “Sommige hebben slechts enkele kunstenaars die ervoor in aanmerking komen, andere tien. Sommige promoten de lening actief, andere gaan erop in op verzoek van de koper. Maar we voelen toch dat er groei is en dat het begint te leven. Het aantal leningen is verdrievoudigd tegenover de eerste zes maanden na de lancering.”

De lening bereikte tot nu wel enkele jonge kopers – één op de tien leners is jonger dan dertig jaar – maar ruim de helft zat in de leeftijdsgroep tussen veertig en vijftig jaar. “Een vijfde van de leners kocht zijn eerste kunstwerk dankzij Kunst Aan Zet”, heeft Hans Ruebens vastgesteld. “Zonder lening zou de helft het gekochte werk niet hebben aangeschaft en een derde zou een lager bedrag hebben besteed. Het werkt dus zeker stimulerend.”

Betaalbare kunstcollectie

Op zijn website presenteert Kunst Aan Zet ‘De betaalbare kunstcollectie’, een selectie uit het aanbod van het merendeel van de aangesloten galeries – mét prijzen. Daar vinden kunstliefhebbers ook getuigenissen van bekende Vlamingen, zoals schrijfster Saskia De Coster en tv-gezicht Thomas Vanderveken, naast summiere tips voor wie niet vertrouwd is met de kunstmarkt. Verscheidene galeries stellen vast dat ze de voorbije maanden meer aanvragen krijgen van kunstliefhebbers die het werk van een kunstenaar via die website hebben leren kennen. “De verkopen die niet via een lening verlopen, maar wel te danken zijn aan onze campagne, zitten in stijgende lijn”, maakt Hans Ruebens zich sterk.

De website wordt verder uitgebreid. “Er komt nog een voorjaarscampagne. Die zijn we aan het uitwerken met een marketingbureau”, zegt Ruebens. “We hebben nog een heel jaar om de lening verder bekend te maken.” De Vlaamse overheid evalueert dit jaar of Kunst Aan Zet in 2022 wordt voortgezet.