KU Leuven-team rond Johan Neyts ontwikkelt krachtig medicijn tegen denguevirus

Viroloog Johan Neyts en zijn team aan het Leuvense Rega Instituut hebben een krachtig antiviraal medicijn tegen de oprukkende tropische ziekte dengue ontwikkeld. Janssen Pharmaceutica zal de virusremmer klinisch testen en op de markt brengen.

Jaarlijks raken 400 miljoen mensen in tropische of subtropische gebieden besmet met het virus dat dengue, ook knokkelkoorts geheten, veroorzaakt. Zowat één op de vier besmette mensen wordt ziek, en naar schatting 9000 à 25.000 mensen sterven er jaarlijks aan. Dengue, wereldwijd de frequentst door muggen overgedragen virale infectie, is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie één van de tien bedreigingen voor de wereldgezondheid. De ziekte rukt steeds verder op als gevolg van de klimaatverandering, urbanisatie en ons reisgedrag, en zal de komende decennia miljarden mensen treffen. Het transport van oude autobanden met stilstaand water waarin de mug kan broeden, heeft naar verluidt aanzienlijk bijgedragen aan de verspreiding van het virus.

Er zijn momenteel geen antivirale middelen om dengue te voorkomen of te behandelen. Het enige verweer is een door het Franse Sanofi ontwikkeld vaccin, dat evenwel slechts gedeeltelijk beschermt. Het Leuvense antiviraal medicijn daarentegen blijkt niet alleen na infectie bijzonder effectief en snelwerkend te zijn tegen de vier bekende varianten van het denguevirus, maar onderzoek op muizen toont ook aan dat het preventief gebruikt kan worden. De teams hebben nu hun bevindingen gepubliceerd in het vakblad Nature.

“Het was altijd mijn droom om een middel tegen dengue te ontwikkelen”, zegt Neyts, die meermaals in Vietnam met eigen ogen de grote impact van een dengue-uitbraak kon vaststellen. “De mensen stromen er dan het ziekenhuis binnen”, klinkt het. Dat de virusremmer gewoon als pil kan worden geslikt, biedt enorme voordelen. “Denk bijvoorbeeld aan mensen die in gebieden wonen waar een uitbraak van dengue aan de gang is. Zij zouden gedurende een paar dagen of weken een geneesmiddel tegen dengue kunnen innemen. En reizigers of ngo-medewerkers worden zo beschermd tijdens hun verblijf in hoogrisicogebieden”, legt Neyts uit.

Duizenden moleculen

De ontwikkeling van de virusremmer tegen dengue startte in 2009, met onderzoek van vele duizenden moleculen die werden aangeleverd door het eveneens aan de KU Leuven verbonden Centre for Drug Design en Discovery (CD3). “We gingen op zoek naar een speld in een hooiberg”, aldus Neyts. “Zodra we zulke moleculen geïdentificeerd hadden, konden de collega’s van CD3 ermee aan de slag. Patrick Chaltin, de topman van CD3 die Neyts bijstond bij de ontwikkeling van het antivirale middel, verduidelijkt: “Wij maakten verschillende versies van de moleculen om hun werkzaamheid tegen het virus te vergroten en ervoor te zorgen dat er activiteit is tegen alle vier de types van dengue.” Sinds 2013 wordt ook samengewerkt met Janssen Pharmaceutica, dat de klinische testen van het medicijn op mensen zal orkestreren. Janssen zal het product ook op de markt brengen.

De succesvolle ontwikkeling van het middel tegen dengue zwengelt ook de ambitie van Rega en CD3 aan. “Hiermee tonen we aan dat als we hard genoeg werken en voldoende financiering hebben, we uiteindelijk in principe virusremmers tegen ieder virus, en liefst tegen iedere virusfamilie, kunnen ontwikkelen”, zegt Neyts. Zo werkt zijn team samen met CD3 aan breedspectrummedicijnen tegen de familie van coronavirussen, en tegen de zogenaamde groep van paramyxovirussen. Die paramyxovirussen, waar ook de virussen die mazelen en RSV veroorzaken toe behoren, worden ook gevreesd omdat uit die groep mogelijk nieuwe virussen met pandemisch potentieel kunnen ontstaan. “Je kan dat maar doen als je er voldoende tijd en energie insteekt, wat in het verleden nooit voldoende is gebeurd”, aldus Neyts.

Eigen coronavaccin

Intussen werken Neyts en co. op diverse vlakken koortsachtig verder aan behandelingen tegen covid-19. Het team sleutelt aan een eigen vaccin tegen SARS-CoV-2, het coronavirus dat de ziekte veroorzaakt. Maar Rega heeft ook veel onderzoekswerk gedaan voor derde partijen. Zo speelde het onder meer een rol bij het antivirale middel tegen SARS-CoV-2 op basis van antilichamen van lama’s, dat wordt ontwikkeld door de Gentse start-up ExeVir. In opdracht van de Bill and Melinda Gates Foundation zoekt Neyts ook naar slimme combinaties van virusremmers die samen efficiënter werken tegen de ziekte dan wanneer de middelen alleen worden gebruikt. Dat is al onder meer het geval met de combinatie van Molnupiravir met het Japans griepmedicijn Favipiravir.

Molnupiravir is een middel van het Amerikaanse farmabedrijf Merck/MSD dat werd ontwikkeld tegen griep maar ook enigszins werkzaam blijkt te zijn tegen corona. Het wordt allicht de eerste goedgekeurde pil tegen covid-19 op de markt. “Daarnaast werken we zelf, zoals we nu voor dengue gedaan hebben, samen met CD3 aan heel krachtige coronaremmers”, zegt Neyts. “Ook daarin hebben we heel mooie vorderingen gemaakt, maar dat vraagt tijd. Merck kwam met resultaten voor een molecule die al bestond. Als je zoals wij van nul begint, duurt het uiteraard langer.” Van cruciaal belang daarbij is de financiering van die zoektocht, waarvoor Neyts en Chaltin van CD3 opnieuw de handen in elkaar slaan. “We kunnen nu een aantal adelbrieven voorleggen en hopelijk aan voldoende financiering geraken om de ontwikkeling van breder werkende middelen tegen die diverse virusfamilies heel serieus aan te pakken”, besluit Neyts.