Journalist Lander Deweer over de economie van de stilte: ‘Stilte is het nieuwe goud’

Noem een stofzuiger een stille stofzuiger, en hij wordt plots dubbel zo duur. Die economische logica zal er volgens Lander Deweer mee voor zorgen dat de samenleving binnenkort opnieuw stiller wordt. Tot het zover is, kost lawaai ons wel nog handenvol geld.

Lander Deweer heeft zich voorgenomen om optimistischer te kijken naar de rol die stilte speelt in de maatschappij. Hij veranderde zelfs de titel van het boek dat hij samen met Jan Swerts schreef. ‘De laatste stilte’ werd ‘De nieuwe stilte’. “We wilden oorspronkelijk een gevoel van urgentie opwekken”, legt Deweer uit. “De stilte leek te verdwijnen en daar moesten we toch snel iets aan doen? Tot we merkten dat er veel signalen zijn die erop wijzen dat er een nieuwe stilte aan zit te komen. Daarom sloeg onze frustratie om in hoop.”

Dat was tot de vuilniskar op de ochtend van onze afspraak om iets na zessen langs Deweers deur reed, met de radio zo ver opengedraaid dat zijn straat plots op Tomorrowland leek. Wat Deweer toen dacht over die bestuurder, zullen we hier niet neerschrijven. “Maar wie weet, misschien was die man zich er helemaal niet bewust van dat hij zo veel lawaai maakte en wat hij daarmee in gang zette. Dat geldt voor veel mensen en organisaties. Zullen we dus zeggen dat ook het volhouden van mijn optimistische visie met vallen en opstaan gaat?”

Geven de cijfers niet meer reden tot ongerustheid? De Wereldgezondheidsorganisatie berekende dat lawaai in West-Europa verantwoordelijk is voor minstens 10.000 overlijdens en het verlies van 1 miljoen gezonde levensjaren.

LANDER DEWEER. “Het Europees Milieuagentschap bracht begin dit jaar nog een rapport uit, waaruit blijkt dat er in Europa elk jaar 12.000 mensen sterven aan lawaaivervuiling. Bruitparif, een organisatie in Parijs, heeft uitgerekend dat mensen in de buurt van de luchthaven Charles de Gaule tot drie jaar minder lang leven. Dat is geschift. En de lijst met ziektes die verband houden met lawaaihinder wordt almaar langer. Er wordt nu bijvoorbeeld al onderzoek gedaan naar de impact van lawaai op borst- en darmkankers. Niet-hormonale borstkankers komen opvallend vaker voor bij mensen die naast een drukke spoorweg of autoweg wonen.”

Hoe wordt iemand ziek van lawaai?

DEWEER. “Je lichaam reageert onvermijdelijk op lawaai, of je je daar bewust van bent of niet. Het is onderdeel van ons biologische systeem. Toen we nog jager-verzamelaar waren, moesten we wel gevoelig zijn voor elk geluid dat we hoorden. Elk geluid betekende dat er gevaar kon zijn. Ons lichaam geeft daarom bij elke geluidsprikkel nog altijd een soort gevaar- impuls door aan onze hersenen. Daardoor maken we stresshormonen aan. Als dat te vaak gebeurt, leidt dat tot langdurige stress en die leidt tot ziektes.

“Daarnaast onderschatten we nog altijd hoe belangrijk slaap wel voor ons is. Voor onze immuniteit, voor ons metabolisme, voor ons recuperatievermogen. Worden we gestoord in onze slaap, dan heeft dat een direct effect op onze bloeddruk en dus ook op ons stressniveau. Dat vergroot dan weer de kans op obesitas, depressies en hart- en vaatziekten. De kosten die daarmee verbonden zijn, zijn heel moeilijk te berekenen, maar ze zijn gigantisch. Al die mensen die moeten herstellen van de negatieve effecten van lawaai, kosten de maatschappij handenvol geld.”

Waarom blijft u dan toch optimistisch over de terugkeer van stilte?

DEWEER. “Als je naar de toekomst kijkt, zie je toch heel wat tekenen die je optimistisch stemmen. Vooral op stadsniveau zal er op middellange termijn veel veranderen. Antwerpen, Gent en Brussel maken hun centrum bijvoorbeeld al autoluw. Daarnaast wordt er stiller asfalt aangelegd, wordt er geëxperimenteerd met stillere banden, wordt er met meer aandacht voor stilte gebouwd, worden in allerlei sectoren geluidsnormen opgelegd. De aandacht voor stilte wordt dus steeds groter. Ook in het buitenland. Ik trok bijvoorbeeld naar Oslo, de electric vehicle capital, om er uit te zoeken of de nieuwe stilte er al te horen was.”

Dat bleek een teleurstelling?

DEWEER. “Klopt. Ik was er nochtans vol goede moed naartoe getrokken, omdat je overal leest dat Oslo de groenste en stilste stad van Europa is. Er rijden niet alleen opvallend veel elektrische wagens, het politieke bestuur wil er ook echt inzetten op het verminderen van lawaaihinder. Alleen moet er nog veel lawaai worden gemaakt voor de stilte kan neerdalen. Wegen worden er opengebroken om meer voetpaden en nieuwe beddingen voor stillere trams te aan te leggen, nieuwe gebouwen worden volgens de nieuwe geluidsnormen opgetrokken. Over twee jaar zal Oslo wel een veel stillere stad zijn.

“En niet alleen Oslo. In Shenzhen in China zijn alle bussen en taxi’s al elektrisch. In Mumbai in India is er een no horn policy: als het volume van toeters er aan een kruispunt te hoog is, begint het rood licht van voren af aan te tellen. Ook de nieuwe burgemeester van Parijs maakte van het aanpakken van de lawaaivervuiling een van de speerpunten van haar beleid. Amsterdam wil tegen 2025 alle lawaaierige motors en brommertjes uit het stadscentrum weren.”

Die brommertjes horen wel bij de huidige economie, die sterk op distributie leunt. Moeten we dan kiezen tussen stilte en welvaart?

DEWEER. “Elk pakje dat je bestelt, zet een ketting van lawaai in gang. Daar staan we niet altijd bij stil. Ook ik niet. Een muisklik klinkt tenslotte zoveel minder luid dan de productielijnen en de bestelwagens die daarop volgen. Maar we denken ook gewoon dat lawaai bij het leven hoort. Dat het de prijs is die we betalen voor onze welvaart. Een hoge prijs, vind ik. Terwijl dat niet zo hoeft te zijn. De pakketjes kunnen in Amsterdam in de toekomst nog altijd met de fiets of met elektrische brommertjes of bestelwagens worden rondgebracht. Dankzij de elektrificatie krijgen we er gratis een stillere samenleving bovenop. Ook de machines in fabrieken worden almaar stiller. Er komen zelfs beroepen bij dankzij de nieuwe stilte. De filmcomponist Hans Zimmer maakte bijvoorbeeld de soundtrack voor een e-model van BMW, omdat elektrische wagens ook niet helemaal stil mogen zijn.”

Toch werd op het World Economic Forum van 2018 gezegd dat kinderen geen stilte meer zullen kennen. Toont dat niet dat grote bedrijven niet geneigd zijn om erin te investeren?

DEWEER. “Wereldleiders en CEO’s namen stilte toen op in een lijst van zaken die een kind dat vandaag wordt geboren niet meer zal kennen. Ook hongersnood en rijbewijzen stonden erop. Dat is een indrukwekkend statement, maar tegelijk merk je toch dat bedrijven een markt zien in stilte en er daarom in investeren. Met stilte valt veel geld te verdienen. Zo brengt Peugeot een wagen op de markt die geluid omzet in energie. Daar pakt het merk mee uit in de bijbehorende reclamespot. Dat betekent toch dat het veel mensen kan aanspreken.”

De vraag is alleen of bedrijven en hun producten echt stiller worden, of dat het gewoon een soort greenwashing is.

DEWEER. “Stilte is het nieuwe goud. Ze wordt vandaag dus ook gehypet. Het kan niet anders of er wordt daardoor ook aan greenwashing gedaan als het over het verkopen van stilte gaat, maar zelfs dat stemt mij hoopvol. Wat vandaag nog als schaamlap wordt gebruikt, kan morgen wel tot echte veranderingen leiden. Al zie je ook zaken op de markt komen die de wenkbrauwen doen fronsen. Als een wasmachine het adjectief ‘stil’ krijgt, kost ze plots dubbel zoveel. Waarom eigenlijk? Zoiets is wraakroepend, want het is net door het doorgedreven kapitalisme dat de wereld zoveel luider is geworden. Toch laat ik me ook wel eens vangen door bedrijven die op stiltezoekers mikken. Toen ik op het punt stond een stille stofzuiger te kopen, besefte ik dat de marketingjongens me er weer mooi hadden bijgelapt.”

Kunnen we toch niet beter leren om te gaan met lawaai in plaats van te verwachten dat alles en iedereen plots stiller wordt?

DEWEER. “Wennen aan lawaai, zoals aan nieuwe schoenen, dat lukt niet. We kunnen onze oren niet sluiten zoals we met onze ogen doen. We kunnen natuurlijk wel een koptelefoon opzetten, bijvoorbeeld als we werken in een landschapskantoor, maar dat veroorzaakt op lange termijn alleen maar meer prikkelbaarheid. Omdat je je opsluit in je eigen cocon en je je daardoor nog meer ergert aan de anderen. Dan lijkt het een betere oplossing om opnieuw stille momenten af te dwingen, om zondag en de nachten bijvoorbeeld opnieuw heilig te maken voor iedereen. Alleen beseffen mensen vaak niet dat ze last hebben van lawaai. Tot het plots wegvalt, zoals tijdens de lockdown. Toen merkte je dat mensen soms bijna letterlijk gingen herademen. Voor veel mensen is verstilling dus ook een oplossing voor de stress in hun leven.”

Er waren evengoed mensen die zich tijdens de lockdown ergerden aan de stilte.

DEWEER. “De stilte confronteerde hen misschien met een soort eenzaamheid. Met hun sterfelijkheid zelfs. Als het stil is, begin je over zo veel na te denken. Veel mensen zijn daar bang voor. Natuurlijk heeft de ene mens ook gewoon meer prikkels nodig dan de andere. Terwijl de een meer behoefte heeft aan rust en eenzaamheid, haalt de ander zijn energie misschien net uit lawaai. Er is dus geen magisch recept voor iedereen, maar het is wel duidelijk dat iedereen is gebaat bij minder geruis en geraas. Toch zijn er nog altijd mensen die zich op de borst kloppen omdat ze goed gedijen in een lawaaierige omgeving, zoals een landschapskantoor. Terwijl dat vaak de mensen zijn die het eerst uitvallen. Wie er wel voor uit durft te komen dat hij een stiltezoeker is, wordt weggezet als een zacht eitje. Als een volgeling van Ingeborg die chakra’s wil openzetten. Stilte verdient een beter imago. Dat dringt door de coronacrisis bij sommigen nu wel door.”

Dreigt de coronacrisis de economische nadruk niet te verleggen, waardoor de nieuwe stilte net wordt uitgesteld?

DEWEER. “Veel mensen hebben het gevoel dat ze iets in te halen hebben en zullen dus in eerste instantie meer consumeren en meer reizen. Dat wordt hen ook voortdurend aangeraden door de reclame. Toch kan de coronacrisis ook een katalysator zijn om meer stilte te brengen. De verkoop van elektrische fietsen loopt bijvoorbeeld goed omdat we door thuis te werken merken dat we niet graag in de file staan. Dat kan op lange termijn zorgen voor meer stilte. Je ziet bovendien dat steeds meer stadsbesturen hun centra leefbaarder willen maken, zoals onlangs Hasselt, dat zijn volledige binnenstad tot een fietszone wil hertekenen. Ook de landschapskantoren worden ter discussie gesteld. Mensen merken nu dat het geen pretje is om erin te vertoeven. Die landschapskantoren kwamen er ooit om efficiënter te werken, maar het lawaai dat erbij hoort, staat de efficiëntie in de weg. Op lange termijn is stilte dus net beter voor bedrijven.”