Job crafting: voor wie de negatieve kanten van zijn job wil afvlakken

Wie niet tevreden is met zijn baan, kan die op sluwe wijze naar zijn hand zetten. Job crafting heet dat met een duur woord. Bazen, collega’s of klanten hoeven zelfs niet te weten dat je het doet.

Na veel peinzen, schrappen, aanvullen en meer schrappen, is hij daar dan: dé lijst. Alle voor- en nadelen van uw baan staan netjes naast elkaar. Maar dan begint het pas. Want wegen al die voor- en nadelen wel even zwaar? Of weegt het loon eigenlijk op tegen al de rest? “Zodra ze boven zo’n lijst hangen, zitten mensen vast”, weet Catherine Vanhullebusch. “Ze stellen de lijst op omdat ze snel op zoek willen naar een oplossing voor het feit dat hun baan niet helemaal bij hen past. Te snel. Veel mensen denken dat ze oud en wijs genoeg zijn om er zelf uit te raken, maar ze blijven in cirkels draaien.”

Dat Vanhullebusch er zo naar kijkt, is misschien logisch. Als oprichter van het bedrijf Job Design gaat ze samen met haar klanten op zoek naar de ideale baan voor hen. Toch komen de woorden van Vanhullebusch niet uit het niets. Uit een recente enquête die het onderzoeksbureau iVOX bij 1050 Belgische werkgevers en werknemers deed in opdracht van Tempo Team, blijkt bijvoorbeeld dat 56 procent van de ondervraagden een beperkte of zelfs kleine match heeft met het bedrijf waarvoor ze aan de slag zijn. Van iedereen die deelnam aan het onderzoek spreekt 20 procent van zo’n kleine match. Van hen is amper 2 procent echt gelukkig in zijn baan.

Het wordt vaak afgedaan als een ziekte van deze tijd. Omdat we veeleisender worden, zijn we vergeten dat bij een baan soms ook minder aangename klusjes horen. Daardoor zijn de verwachtingen vaak onrealistisch hoog, klinkt het dan. “Zo ervaar ik het niet”, merkt Vanhullebusch op. “Velen verwachten net te weinig van een baan”, vindt ze. “Dikwijls zijn dat mensen die in een gouden kooi zitten en bang zijn om die op te geven.” Ook daarin geeft het onderzoek van iVOX haar gelijk. Zo’n 80 procent van de ondervraagden zet aantrekkelijke loonvoorwaarden bovenaan bij de sollicitatievoorwaarden.

Vluchtroute

“Terwijl goede voorwaarden je – zodra je een bepaald loonniveau hebt behaald – niet gelukkiger maken op het werk”, stipt Vanhullebusch aan. “Ze zorgen er alleen voor dat mensen hun toekomst zwart-wit zien: of ze blijven meedraaien in een goedbetaalde baan die hen niet per se gelukkig maakt. Of ze storten zich in een onzeker leven waarvan ze niet weten hoe ze zich daarbij zullen voelen. Nochtans zitten daar veel mogelijkheden tussenin. Je kunt bijvoorbeeld op zoek naar een andere functie in je bedrijf of je kunt halftijds werken en je in bijberoep toeleggen op je eigen ding.” Vanhullebusch gebruikt haar carrière als voorbeeld. Zij ruilde haar baan bij een multinational in de farmaceutische industrie eerst voor een functie bij een start-up. Pas daarna ging ze zelf ondernemen. “Mensen verklaarden me gek, maar ik wist dat het was wat ik wilde.”

Toch wil Vanhullebusch anderen niet zomaar hetzelfde pad aanraden. Het gebeurt volgens haar regelmatig dat klanten bij haar aankloppen met het plan ondernemer te worden, maar daarna moeten toegeven dat dat plan vooral een vluchtroute is. “Dan kan je beter eerst nadenken over hoe je ideale baan eruitziet. Uiteraard met beperkingen. Het is niet de bedoeling op een strand onder de palmbomen te gaan liggen. Doen ze dat, dan beseffen mensen soms dat hun huidige baan zo slecht nog niet is. Dan zijn ze opgelucht dat ze niet moeten solliciteren, maar dat ze bijvoorbeeld gewoon enkele andere projecten moeten aannemen en nee moeten zeggen tegen bepaalde taken.”

Valkuil

Job craften heet dat met een duur woord en het is hip and happening. Zie het als een sluwe manier om aan een baan te timmeren tot die perfect aansluit bij iemands talenten. In de strikte definitie van job crafting hoeven bazen, collega’s, klanten of aandeelhouders namelijk niet te weten dat iemand andere accenten legt tijdens zijn werkdag. “De meeste mensen doen dat trouwens al onbewust, maar je kan er ook goed overdacht op inzetten”, zegt Els Vanbelle, die aan de KU Leuven doctoreerde op het thema job crafting. “Zolang het initiatief maar uit jezelf komt.”

Al is het uiteraard niet de bedoeling collega’s of klanten ontevreden achter te laten en dat dreigt soms wel te gebeuren als iemand feestelijk alle moeilijke taken afslaat en de interessantste projecten naar zich toe trekt. “Niet alle gedragingen in job crafting blijken positief te zijn. Zo blijkt uit onderzoek dat wanneer mensen hun werk versimpelen door taken opzij te schuiven, dat net zorgt voor een minder goed welzijn van de werknemer. Bovendien ontstaat ook een hoger risico op burn-out bij collega’s”, bevestigt Vanbelle. Job crafting is volgens haar sowieso niet het ideale middel om het aantal burn-outs te verminderen. “Om aan je baan te sleutelen heb je energie nodig. Die energie heb je misschien nog als het even wat minder gaat, maar niet als je aan het randje van een burn-out zit.”

Droombaan

Het is niet de enige valkuil die je bij het job craften moet vermijden. Je begint er ook het best aan met realistische verwachtingen. “Neem het voorbeeld van een poetsvrouw in een ziekenhuis. Als die echt niet graag schoonmaakt, zal dat niet veranderen als ze zich voorneemt bijvoorbeeld nu en dan een praatje te slaan met de patiënten. Job crafting kan dus wel de negatieve kanten van een baan afvlakken, maar het kan er geen droombaan van maken als de basis niet goed zit”, waarschuwt Lien Vossaert (UGent).

Toch is dat volgens haar geen reden om er niet op in te zetten. “Aan elke verandering op werkgebied zijn risico’s verbonden. Bij thuiswerk is dat niet anders. Tegelijkertijd blijkt uit onderzoek dat er voldoende positieve effecten zijn als mensen hun baan zo boetseren dat ze beter en gemotiveerder aan de slag kunnen.” Vossaert ziet job crafting dan ook als een manier om een duurzame carrière uit te bouwen, eventueel toch met hulp van een leidinggevende.

Ook Vanhullebusch adviseert eerst even te overleggen over het afstoten van taken. “Werk weigeren lukt beter als je eerst een beeld schetst van hoe jij het meest toegevoegde waarde kunt leveren. Daarna kun je aangeven dat je daar minder in slaagt als je bepaalde taken ook moet opnemen. Al horen bij elke job natuurlijk werkjes die minder leuk zijn.” Bedrijven kunnen daar naar Vanhullebusch’ mening ook zelf op inspelen, door in elk team te kijken wie welke talenten en welke taken heeft. Vaak zijn die zo te herverdelen dat ze beter bij de werknemers passen.

Koffiepauze

Het overleg met bazen lijkt uit te sluiten dat ook zelfstandigen aan job crafting kunnen doen, maar dat is volgens Vanhullebusch niet zo. “Ondernemers kunnen hun baan net het best zelf kneden, maar komen daar vaak niet toe omdat ze blijven ingaan op kansen die opduiken. Omdat ze niet goed weten welke richting ze eigenlijk uit willen, komen ze vaak terecht in het scenario waar het meeste vraag naar is.” Vanhullebusch gebruikt opnieuw een voorbeeld uit haar eigen leven. Zij weigert namelijk systematisch de interimbanen als hr-directeur die haar worden aangeboden. “Neem ik die toch aan, dan kan ik zelf niet meer creëren. Terwijl ik voor mezelf heb beslist dat vrijheid een van mijn belangrijkste waarden is.”

Die vrijheid kan natuurlijk niet bovenaan in iedereens wensenlijstje staan. Voor een arbeider aan de lopende band is die bijvoorbeeld minder makkelijk te integreren in het dagelijkse ritme. “De mogelijkheden zijn soms kleiner voor wie weinig autonoom kan werken, maar dat wil nog niet zeggen dat het niet de moeite is aan job crafting te beginnen”, vindt Vossaert. Het boetseren van je baan hoeft volgens Els Vanbelle dan ook niet meteen gepaard te gaan met grote veranderingen. “Je kunt je bijvoorbeeld voornemen elke dag met iemand anders te praten tijdens de koffiepauze. Op die manier investeren in je sociale contacten kan al een groot effect hebben”, zegt Vanbelle.

Wil je toch verder gaan, dan zoek je volgens haar het best een antwoord op de vragen met wie, wanneer, waar, waarom en hoe je werkt. Dan ga je na welke antwoorden je wilt aanpassen. “Lukt dat niet, dan kan je nog altijd aan cognitief craften doen. Daarmee geef je meer betekenis aan je taken”, tipt Vanbelle. “Die poetsvrouw van daarnet hoeft bijvoorbeeld niet te denken dat ze er alleen maar voor moet zorgen dat de vloeren schoon blijven. Ze kan evengoed in haar achterhoofd houden dat het haar taak is ervoor te zorgen dat het ziekenhuis voldoende hygiënisch is om ziektes te bestrijden en te voorkomen. Wat een functie voor de ene betekent, geldt dus niet per se ook voor de ander.”