Intendant Joost Maegerman over Antwerp Symphony Orchestra: ‘Het publiek is ons gevolgd’

Met The American Dream als rode draad in de programmering, haalt het Antwerp Symphony Orchestra volgend seizoen een stukje Amerika naar hier. Een tournee naar de Verenigde Staten zit er voorlopig niet in. Nog niet, want het Antwerpse orkest heeft wel degelijk internationale ambitie.

Sinds april vorig jaar heet deFilharmonie officieel Antwerp Symphony Orchestra. Die Engelse naam moet de internationale ambitie van het orkest onderlijnen. “Een orkest dat toert, ondergaat een artistiek groeiproces”, legt intendant Joost Maegerman uit. “We proberen het ene jaar een Europese tournee te organiseren en het volgende een intercontinentale tour.”

Maegerman, die drie jaar geleden nog contrabas speelde in het Rotterdams Philharmonisch Orkest, ziet die naamsverandering niet als een cosmetische ingreep. Sinds zijn aantreden sleutelt hij nadrukkelijk aan het imago van het Antwerpse orkest. Artistieke kwaliteit is daarbij de centrale maatstaf.

Het helpt dat hij in november 2016 de sleutel van de nieuwe Elisabethzaal in ontvangst kon nemen. Op die manier kon zijn orkest eindelijk verhuizen naar een prestigieuze zaal waar het zich thuis voelt.

Terwijl die nieuwe residentie haar impact laat voelen, staat het Antwerp Symphony Orchestra op een kruispunt met veel uitdagingen. Zo is het orkest op zoek naar een nieuwe chef-dirigent, een nieuwe concertmeester en een nieuwe artistiek directeur. Die drie sleutelposities zijn bepalend voor het DNA van een symfonisch orkest.

Bovendien is het Antwerp Symphony Orchestra net zoals andere symfonische orkesten op zoek naar vernieuwing in zijn artistieke model en streeft het naar de verjonging van zijn publiek. En de Vlaamse regering overwoog een verregaande samenwerking met het Symfonisch Orkest van Opera Vlaanderen. Al sinds het begin van de regeerperiode broedde minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld) op een plan om het orkestlandschap te hertekenen.

Meer bezoekers

Maar crisissen zijn kansen, blijkt uit het parcours dat het Antwerp Symphony Orchestra het afgelopen jaar heeft afgelegd. Grosso modo is het orkest een kmo met 107 werknemers. De inkomsten bleven in 2016 nipt onder de grens van 10 miljoen euro. Daarvan zijn 8,4 miljoen euro subsidies en schenkingen.

In 2015 en 2016 liet het orkest een negatieve cashflow optekenen en in 2016 leidde dat zelfs tot een verlies van 342.797 euro. Gelukkig stond daar een spaarpot van 5,5 miljoen euro eigen middelen naast, zodat de solvabiliteit van het orkest nooit gevaar liep.

“De rode cijfers van 2016 zijn een louter boekhoudkundige kwestie”, zegt Joost Maegerman.

“We hebben fors geïnvesteerd in een openingscampagne voor het betrekken van onze nieuwe zaal. Dat laat zich voelen, maar het heeft ook geloond. Onze inkomsten uit ticketverkoop zijn vorig jaar met 70 procent toegenomen. We schrijven in 2017 zeker een positief resultaat en onze liquiditeitspositie is verbeterd. We kunnen onze orkestbezetting nu zelfs opnieuw uitbreiden. Dat is een mijlpaal. De vorige uitbreiding van de vaste kern dateert van de jaren negentig.”

Een deel van de inkomstenstijging is toe te schrijven aan hogere ticketprijzen, maar ook de grotere capaciteit van de Elisabethzaal is cruciaal. De afgelopen jaren speelde het orkest vooral in deSingel. De capaciteit van de nieuwe zaal is met 1800 zitplaatsen ongeveer dubbel zo groot.

Maegerman: “Het allerbelangrijkste vind ik dat het orkest zestig jaar na zijn ontstaan eindelijk een volwaardige residentie heeft. Akoestisch is onze zaal wereldklasse. En de reputatie van zaal en orkest gaan hand in hand.”

Er was enige scepsis bij de verhuizing: zou het publieksbereik voldoende vergroten, zodat die 1800 stoeltjes gevuld raken met toeschouwers? “Dat is positief uitgedraaid”, zegt Maegerman.

“Voor onze grote reeksen op vrijdagavond en zaterdagmiddag halen we zaalbezettingen van 80 procent en meer. Met onze ontdubbelde concerten – hetzelfde concert op vrijdagavond en zondagmiddag – bereiken we per weekend meer dan 3000 mensen. En ja, de prijsdifferentiatie speelt uiteraard mee, maar een nieuwe topzaal rechtvaardigt ook andere prijzen. Uit de cijfers blijkt dat het publiek ons in die logica is gevolgd.”

Meer externe inkomsten

Naast de gestegen ticketverkoop draagt ook de toegenomen interesse uit de bedrijfswereld voor een belangrijk deel bij aan de verbeterde financiële situatie. De inkomsten uit de businesscommunity zijn met 170 procent gestegen, verzekert de intendant.

Hoe groot de stijging in harde euro’s bedraagt, wil hij nog niet kwijt. Die primeur gunt hij liever aan zijn raad van bestuur eind deze maand.

Vergeleken met de buurlanden halen Belgische orkesten weinig sponsorgeld op. “Ik heb jaren meegedraaid in Nederland. Daar verloopt sponsoring inderdaad makkelijker dan bij ons. Dat cultuurverschil vond ik vreemd. Zo veel verschillen onze economieën toch niet? Ik ben altijd overtuigd geweest dat er ook in Vlaanderen CEO’s en bedrijven waren, die met de juiste benadering bereid zouden zijn cultuur te ondersteunen. Dat is ook de reden waarom we twee nieuwe mensen hebben aangetrokken voor marketing en fundraising.”

Maar de Antwerpse cel die voor meer externe inkomsten moet zorgen, blijft toch nog veeleer bescheiden. Het London Symphony Orchestra heeft tien mensen in dienst om zulke inkomsten binnen te halen.

“Als businessseats in het voetbal werken, waarom zou dat dan niet lukken in de cultuursector?” vraagt Maegerman zich af.

“De Elisabethzaal laat ons nu toe onze partners en relaties in ideale omstandigheden te ontvangen. Dat loont: meer dan veertig bedrijven zijn toegetreden tot de ondernemerskring die we eind 2016 hebben opgericht. In de loop van 2017 hebben we ook een mecenasgilde opgericht. Samen levert dat enkele honderdduizenden euro’s extra budget op.”

En dan heeft het Antwerp Symphony Orchestra in 2017 nog niet eens gebruikgemaakt van de taxshelter. Sinds begin vorig jaar is die uitgebreid naar de podiumkunsten. “Uiteraard kan dat ons iets opleveren”, zegt Maegerman.

“In 2017 hebben we ons daar boekhoudkundig op voorbereid. Pas in februari dit jaar zijn we begonnen met de eerste producties die ervoor in aanmerking komen. De effecten zijn nog niet te zien in 2017, maar de verwachtingen zijn zeer gunstig.”

Meer diversiteit

Maegerman is blij met de nationale en internationale spreiding van de concerten. In eigen land zet het Antwerp Symphony Orchestra in op de belangrijke speelplekken in Vlaanderen, zoals De Bijloke in Gent, het Concertgebouw in Brugge, Bozar in Brussel en het Cultureel Centrum in Hasselt.

“In Nederland zijn we jaarlijks ook te gast in De Doelen in Rotterdam en het Concertgebouw in Amsterdam. Verder spelen we geregeld in Eindhoven en Utrecht, en volgend seizoen staat ook Aken op de kalender. Ik beschouw dat als het hinterland rondom Antwerpen. Omdat ze bereikbaar zijn in één dag, passen ze eigenlijk in onze reguliere reeksen.”

En dan zijn er nog de grote internationale tournees. “We zijn als erkende Vlaamse Kunstinstelling verplicht tot die ambassadeursrol. En daar ben ik erg blij mee”, zegt Maegerman. “Het is goed voor je orkest op internationale podia te staan. Voor je reputatie, maar ook artistiek bekeken.”

Het Antwerpse orkest heeft bovendien een traditie in sociale en educatieve projecten opgebouwd. Met die initiatieven brengt het jongeren en mensen met diverse achtergronden in contact met muziek. In totaal gaat het om meer dan negentig educatieve en outreachconcerten per jaar. “We vinden het logisch dat we mensen proberen te bereiken die niet makkelijk tot in de concertzaal geraken.”

Daarnaast experimenteert het orkest met nieuwe formats zoals theater-, film-, club- en kidsconcerten. “Je moet producties maken voor verschillende doelgroepen”, zegt Maegerman.

“Een filmconcert laat toe filmliefhebbers naar de zaal te lokken, zodat ze kennismaken met de kracht van een symfonisch orkest. Doen we dat enkel om zieltjes te winnen voor onze gewone concerten? Nee. Worden er mensen gecharmeerd om terug te komen voor het orkest en de zaal? Wellicht wel. Door te differentiëren in prijzen en formats bereiken we nieuwe doelgroepen. Maar dat is geen vrijgeleide om te sleutelen aan het kernproduct zelf. Ik denk nog altijd dat een klassiek orkest in een topconcertzaal mensen kan samenbrengen om in alle sereniteit naar het grote repertoire te luisteren.”