Hoe ver zal Elon Musk gaan?

De Amerikaanse ondernemer Elon Musk is tegelijk een genie en een kwelgeest. “Musk is de antithese van wat we leren in managementcursussen”, zegt Bruno Wattenbergh, innovatieambassadeur bij EY. “Hij is een soort goeroe, een burn-outmachine.” De grote vraag is: hoever zal Musk gaan?

Als er één zakenman de wereld tegelijk inspireert als zorgen baart, dan is het wel Elon Musk. De man achter Tesla en SpaceX is talloze uitdagingen aangegaan, van de overname van PayPal aan het begin van zijn opkomst tot de chaotische overname van Twitter (nu X), via Tesla, Starlink, artificiële intelligentie en tal van andere experimenten. Zijn hectische stijl als CEO gaat gepaard met een politieke uiting die vragen oproept. Wat beweegt Elon Musk? En wat voor soort leiderschap belichaamt hij?

“Elon Musk denkt dat hij de wereld kan redden”, vat Walter Isaacson, de auteur van Elon Musk, het samen. Het boek werpt een licht op een personage dat getekend is door een moeilijke jeugd, asociaal is geworden door het syndroom van Asperger en vastbesloten is te slagen.

De man belichaamt een totalitair leiderschap, geobsedeerd door resultaten en doordrenkt van een messiaanse dimensie. Dat blijkt uit deze uitspraak van Musk, gepubliceerd als motto bij zijn biografie die dateert van 8 mei 2021: “Aan iedereen die ik misschien heb geschokt, wil ik alleen maar zeggen: ik heb de elektrische auto opnieuw uitgevonden en ik ga mensen naar Mars sturen in een raket. Je kunt je niet voorstellen dat ik daarbovenop een rustige, normale man zou zijn.”

Het boek staat vol anekdotes die dat contrasterende profiel illustreren. Hij is deels Dr Jekyll, deels Mr Hyde. Zoals toen hij Tesla klaarstoomde voor succes voordat hij meedogenloos een grote kuis hield onder het personeel.

Autocratisch leiderschap

“Elon Musk belichaamt goede leiderschapskwaliteiten, maar het is alsof hij zijn duivelse tegenhanger nodig heeft om te slagen”, zegt Bruno Wattenbergh, innovatieambassadeur bij EY en professor aan Solvay. “Hij is de antithese van wat we leren in managementcursussen. Tegenwoordig worden leiders aangemoedigd anderen te helpen om hun doelen te bereiken. Elon Musk daarentegen stelt extreem hoge, buitenproportionele doelen. Hij is een soort goeroe, een burn-outmachine.”

Maar daarbij moedigt hij sommigen aan om uit te blinken. “Hij oefent duidelijk een autocratisch leiderschap uit”, vervolgt Bruno Wattenbergh. “Autocratische leiders hebben een hiërarchisch overwicht en een zekere controle over hun ondergeschikten. Hun besluitvorming is gecentraliseerd, wat betekent dat alleen zij de belangrijke beslissingen nemen. Ze hebben een langetermijnvisie en proberen die te realiseren. Ze zijn ook een bron van inspiratie en motivatie voor hun ondergeschikten.”

Een voorbeeld is zijn gedurfde visie op de toekomst van de mensheid in de ruimte, zegt Wattenbergh. “Met SpaceX heeft Elon Musk visionaire en ambitieuze doelen gesteld, waaronder de kolonisatie van Mars. Zijn vastberadenheid om ruimte-exploratie toegankelijk en duurzaam te maken, spreekt tot de verbeelding van veel mensen over de hele wereld.” De keerzijde is een compromisloze obsessie. Alles is gericht op zijn doel.

Multiplanetaire soort

“Hij is een leider met een voorbeeldfunctie”, zegt Bruno Wattenbergh. “De leden van zijn team worden verondersteld zich door hem te laten inspireren om hetzelfde niveau van uitmuntendheid te bereiken.” In elk bedrijf is hij betrokken bij het ontwerp of de productie, hij legt een waanzinnig tempo op. Met de karakteristieke eigenschap van een visionair: hij stelt zich de wereld voor zoals hij wil dat die is en alles wordt ondergeschikt gemaakt aan dat beeld, zelfs de werkelijkheid.

“Hij vertrouwt sterk op zijn locus of control (een psychologisch concept dat de mate beschrijft waarin een individu gelooft dat hij gebeurtenissen in zijn leven kan beïnvloeden en controleren, nvdr)”, zegt de Solvay-professor. “Hij wil de wereld veranderen en hij denkt dat het hem kan lukken. Hij is een constante uitdager van de status quo. Hij neemt risico’s en stelt zichzelf en anderen heel hoge doelen.”

Toen Musk SpaceX oprichtte, tartte de ondernemer alle grenzen door fouten en krachttoeren op te stapelen. Hij bouwde een lanceerplatform voor zijn raketten op Kwajalein, een atol midden in de Stille Oceaan, omdat de aarde daar het snelst draait. En als de ontmoediging van mislukte lanceringen groter is dan de stimulans, rechtvaardigt hij zijn halsstarrigheid: “We lopen het risico nooit een multiplanetaire soort te worden.”

“Het gevoel van belast te zijn met een missie drijft hem”, schrijft Walter Isaacson. “Terwijl andere bedrijfsleiders worstelen om een visie op de wereld te ontwikkelen, heeft hij een visie op de kosmos gecreëerd.”

Zoektocht naar risico

“Elon is een risiconemer”, zegt Peter Thiel, die zijn partner was bij PayPal. “Hij lijkt ervan te genieten. Het begint zelfs een verslaving te worden.” Maar Bruno Wattenbergh relativeert: “Hij is ook een leider in het nemen van berekende risico’s, wat soms verlies betekent. Toen er in 2018 kinderen vastzaten in een overstroomde grot in Thailand, bood Musk de hulp van SpaceX aan bij het ontwerpen van een reddingscapsule. Dat toonde zijn bereidheid berekende risico’s te nemen om te helpen in kritieke situaties.”

Als een moderne goeroe kan Elon Musk verleiden, overtuigen, delen en verspreiden. Wattenbergh bevestigt die andere dimensie van leiderschap: “We kunnen spreken van een soort direct leiderschap, zonder politieke spelletjes, met een circulatie van informatie in alle afdelingen van het bedrijf.” Maar het is niet horizontaal, het is nog steeds verticaal. “In sommige opzichten heeft hij gelijk: de tijd die het kost om informatie normaal te laten circuleren tussen de verschillende niveaus van een onderneming past niet goed bij een innovatief bedrijf dat risico’s neemt en ambitieuze doelen heeft. Uiteindelijk is de directe a anpak het meest effectief en productief. Diezelfde aanpak past Musk toe op zijn klanten en het grote publiek. Het versterkt het vertrouwen van zijn volgers en geeft de indruk van meer transparantie.”

Elon Musk belichaamt goede leiderschapskwaliteiten, maar het is alsof hij zijn duivelse tegenhanger nodig heeft om te slagen’ BRUNO WATTENBERGH, EY EN SOLVAY

“Als het nodig is – als het zijn belangen dient – kan Musk collaboratief leiderschap uitoefenen”, zegt Wattenbergh. “Dat is bijvoorbeeld het geval bij Neuralink, waar Musk de neurologie en de technologie wil samenvoegen om interfaces tussen de hersenen en een machine te ontwikkelen. Die interdisciplinaire aanpak illustreert zijn vermogen om samen te werken met experts uit verschillende vakgebieden.”

Avontuur zonder einde

Als oprichter van zijn imperium heeft Elon Musk de vrije hand. Dat is essentieel als je de revolutie wilt leiden. “Elon Musk combineert verschillende leiderschapsstijlen, maar ze staan allemaal in dienst van zijn ambitieuze doelen”, concludeert Bruno Wattenbergh. “In bedrijven die zo risicovol en innovatief zijn, kunnen we begrijpen wat mensen drijft om die leiderschapsstijl te hanteren. En omdat Elon Musk zowel zeer intelligent als ervaren is, slaagt hij er over het algemeen in die schijnbaar ongelooflijke doelen te bereiken.”

Maar er is een ‘maar’. “Zijn autocratische en soms gewelddadige stijl lijdt ook tot menselijke en financiële schade”, besluit de Solvay-professor. “We vragen ons af of die doelstellingen niet bereikt kunnen worden met meer respect voor mensen.”

Dr Elon en Mr Musk: dat ambivalente personage wordt vast en zeker een personage in een Netflix-serie. Zijn carrière is nog lang niet voorbij. Sommige mensen zien hem als een politicus, een dictator 2.0 of een wereldschepper uit de 21ste eeuw. Walter Isaacson omschrijft het zo: “Zijn de demonen die Musk voortdrijven de prijs van de vooruitgang?”