Hetty Helsmoortel: ‘Middelmatigheid is geen optie’

We kennen haar als het tv-gezicht dat wetenschap kan uitleggen als de beste. Maar Hetty Helsmoortel is ook mama, schrijfster, theatermaker en ex-kankeronderzoeker. “Er zijn zoveel dingen die me interesseren dat ik mijn goesting in het gareel moet houden”

Ze liet een carrière als kankeronderzoeker schieten voor een bestaan als wetenschapswatcher, tv-gezicht en theatermaker. Ze schrijft boeken en is de drijvende kracht achter Sound of Science, het enige echte wetenschapsfestival in onze contreien. Hetty Helsmoortel (34) is een bezig buitenbeentje. “Er zijn zoveel dingen die me interesseren dat ik mijn goesting in het gareel moet houden”, zegt de moeder van twee met de aanstekelijke lach.

U leidt het leven van een duizendpoot. Hoe is dat gekomen?

HETTY HELSMOORTEL. “Mijn levensmotto luidt: middelmatigheid is geen optie. Daarbij probeer ik mijn hart te volgen. Als je doet waarvan je houdt, voelt werken niet echt als werken. Dat heeft mijn parcours bepaald. Dat ik zowel in de exacte wetenschap als in het theater actief ben, lijkt op het eerste gezicht niet verenigbaar, maar voor mij is het de logica zelf. Ik ben in de biotechnologie afgestudeerd met grootste onderscheiding en rolde vanzelf in een doctoraat. Maar toen ik daaraan bezig was, raakte ik in een depressie. Om mijn levensvreugde te hervinden, besloot ik naar de toneelschool te gaan. Na twee jaar RITCS begon ik de wetenschap weer te missen en ben ik in Gent aan een nieuw doctoraat begonnen. Dat heb ik wel afgewerkt, maar ik miste het hard om voor een publiek te staan en mensen te inspireren.

“In die periode nam ik deel aan een wedstrijd om wetenschap helder en eenvoudig uit te leggen aan een lekenpubliek. Ik won en mocht naar het Verenigd Koninkrijk om ons land te vertegenwoordigen tijdens een wetenschapsfestival. Radio 1 had dat opgepikt en maakte daarvan een item. Op dat moment zocht Canvas iemand om af en toe wetenschap te duiden. Na een screentest werd ik huiswetenschapper bij De Afspraak.”

En toen hebt u uw labjas aan de kapstok gehangen?

HELSMOORTEL. “Ik was toen nog bezig aan een postdoctoraat. Gaandeweg nam die wetenschapscommunicatie meer van mijn tijd in. Sinds begin dit jaar ben ik volledig zelfstandig bezig met mijn projecten. Mis ik de wetenschap? Nee, omdat ik het nieuwste onderzoek vertaal in podcasts, boeken en in items voor radio en tv. Zo sta ik nog met één been in de wetenschap. En eerlijk, het onderzoek zelf mis ik niet zo. Ik heb het acht jaar gedaan. Voor mij gaat het te traag vooruit. Ik heb veel respect voor wie dat doet, maar ik houd van snellere resultaten.”

Wat hebt u tegen middelmatigheid?

HELSMOORTEL. “Ik worstel vooral met de vraag hoe je gefocust kunt blijven in een wereld vol e-mails en afleiding als Twitter en Facebook. Die constante fragmentering van de aandacht leidt bij mij tot middelmatig werk. Ik denk dat wel meer mensen daar last van hebben. Ze zijn te snel tevreden omdat er zoveel afleiding in het werkproces is gekropen. Daartegen proberen te vechten vind ik belangrijk.”

Feministisch vernis levert weinig fundamentele gelijkheid op. Zijn rolmodellen een stimulans of slechts perceptie?

HELSMOORTEL. “Zelfs een lijst met vijftig rolmodellen draait om hoe je als mens en als vrouw wordt waargenomen. En inderdaad, als wetenschapper vind ik het belangrijk dat we daarbij ook in de diepte van de data duiken. Zo lijkt de federale regering op het eerste gezicht voor de helft uit vrouwen te bestaan. Maar geldt dat ook voor de kabinetten? Hoe is de verhouding bij de lobbygroepen? Is daar fundamenteel iets veranderd?”

De Nobelprijs voor Scheikunde ging dit jaar naar twee vrouwen, de geestelijke moeders van de Crispr-Cas-techniek voor genetische manipulatie. Dat is een van uw stokpaardjes. Waarom?

HELSMOORTEL. “Het is zonder twijfel een van de belangrijkste uitvindingen van de 21ste eeuw. Met Crispr kun je heel snel, heel precies en heel goedkoop veranderingen aanbrengen in het DNA van om het even welk organisme. Wat we daarmee kunnen doen, valt nauwelijks te bevatten. Voor het eerst krijgen we zicht op het genezen van erfelijke aandoeningen die nu simpelweg ongeneeslijk zijn. Ook in de landbouw zijn er mogelijkheden om gewassen te beschermen tegen de klimaatverandering. Het is duidelijk dat we die technologie nodig hebben om de uitdagingen van deze eeuw het hoofd te bieden. Maar er zijn ook lelijke dingen mee mogelijk. Je kunt er eigenschappen van ongeboren leven mee aanpassen. De hamvraag is hoe je dat wereldwijd kunt reguleren. Dat is een van de grootste ethische discussies die voor ons liggen.”

Misschien moet er een non-proliferatieverdrag voor Crispr komen?

HELSMOORTEL. “Kennis afschermen is censuur. Bovendien: wie zal beslissen welke richting we ingaan? Politici of artsen? Patiëntenverenigingen? Neem je daarbij dan een westerse of een oosterse insteek? Ik heb er echt geen sluitend antwoord op. Maar het debat moet worden gevoerd. En daarin kunnen de voor- en nadelen van het afschermen van kennis aan bod komen. In geen geval kun je de techniek in haar totaliteit aan banden leggen. Voor bepaalde aandoeningen is de impact zo groot, dat het onethisch zou zijn ze niet te gebruiken.”

U organiseert het wetenschapsfestival Sound of Science. Overleeft dat de coronacrisis?

HELSMOORTEL. “De editie 2020 hebben we moeten uitstellen, en ook 2021 is onzeker. We moeten nu al aan slag met de organisatie ervan, maar dat gaat gewoon niet. Dus is het afwachten. Onze eerste editie in 2018 was meteen uitverkocht. De interesse groeit en we wilden dit jaar mikken op 10.000 bezoekers. Ik zie het als een manier om wetenschap bij het grote publiek te brengen, in een heel aangenaam kader. Er is muziek, er zijn foodtrucks en er zijn topwetenschappers. De interesse is er, maar corona gooit roet in het eten.”