‘Het economische pessimisme over de robotisering is voorbarig en misplaatst’

De kans is groot dat met robots juist een nieuwe golf van groei en tewerkstelling aanzet, zegt Marc De Vos, directeur van de denktank Itinera.

“De wereld ondergaat een wetenschappelijke en technologische revolutie”, aldus het eindrapport van een grote regeringscommissie. “De nieuwe technologie zal routinewerk en mechanisch werk overnemen. Belangrijke maatschappelijke veranderingen kunnen nodig zijn om mensen te laten omgaan met meer vrije tijd.” Dat schreef de Amerikaanse Nationale Commissie voor Technologie, Automatisatie en Economische Vooruitgang, in… 1966. Meer dan vijftig jaar later zijn er nog nooit zoveel jobs geweest, nog nooit zoveel mensen aan de slag, maar blijven we wel in een robotfobie steken. Voor velen zijn mensen de paarden van de 21ste eeuw: zoals de auto het paard economisch overbodig maakte in de vorige eeuw, zal de robot nu de mens marginaliseren.

De mensheid doet al eeuwen aan technologische vernieuwing. Banen in de oude technologie worden daarbij steevast schaarser. Dat is de minzijde. De pluszijde zit bij de technologische vernieuwing zelf. Die vergt en schept nieuwe banen. De beste innovaties groeien uit tot hele nieuwe sectoren met een hele nieuwe waardeketen. Er zijn geen spinsters meer, maar weefgetouwen betekenen grondstoffen, constructie, elektriciteit, design, productie, bediening en onderhoud. Er zijn geen koetsenmakers en koetsiers meer, maar wel megafabrieken voor autoassemblage, netwerken van toeleveranciers, studio’s vol ontwerpers, gigantische staalproducenten, verffabrieken, gespecialiseerde machinebouwers, autohandelaren, en ga zo maar door.

Zo heeft het kapitalisme ons uit de agrarische economie, door de industriële economie, via de diensteneconomie tot in de digitale economie gebracht. Per saldo hebben die revoluties altijd veel meer winnaars dan verliezers opgeleverd, getuige de onstuitbare mars van welvaart, welzijn en tewerkstelling. Waarom zou het deze keer anders zijn? De voorspellingen die mensen door computers vervangen, focussen niet op werk maar op functies: computers zouden bepaalde taken overnemen, zoals het vinden van informatie, het schrijven van korte teksten, het stellen van een initiële medische diagnose, het vervoeren van mens of vracht van A naar B, en zo meer.

Maar functies zijn nog geen jobs, en jobs zijn nog geen mensen. Als een computer de journalist of de consultant bijstaat in onderzoek en basisredactie, wordt die laatste niet overbodig maar productiever. Robots in de zorg zullen het zorgpersoneel niet vervangen, maar aanvullen en vooral de kwaliteit van zorg verhogen. Overal waar jobs menselijke interactie vergen, zal de mens nooit veraf blijven. De computer zal mij als professor niet werkloos maken, maar hij zal wel de aard van mijn onderwijs en onderzoek veranderen en verbeteren, tot en met virtuele auditoria die mij voor de hele wereld kunnen plaatsen.

Zeker, sommige sectoren zullen door robotisering nagenoeg transformeren. Transport lijkt de belangrijkste. Taxichauffeurs en truckers staan in de vuurlinie. Maar wat krijgen we in de plaats? Minder files, files zonder stress of tijdverlies, geen loodsen die havens platleggen, geen machinisten die treinverkeer saboteren, minder ongevallen, minder parkingleed, snellere leveringen: allemaal economische winst. En dan zwijgen we nog over de geboorte van een nieuwe industrie voor zelfrijdende en zelfvliegende toestellen, inclusief het doubleren van onze wegeninfrastructuur in de lucht. Welkom in de 21ste eeuw, eindelijk. Grenzeloze mogelijkheden wachten op u.

We hebben al veel geleerd uit vroegere periodes van economische transformatie: lessen voor onderwijs, levenslang leren, actieve welvaartsstaat, industrieel beleid, kansengroepen, mobiliteit en regionale reconversie. De kans dat we die lessen voor de toekomst moeten herhalen en herleren, is veel groter dan de kans dat de toekomst elke les overbodig maakt in een totale robocalyps. Laten we daarom vooral bij de les blijven, in plaats van te verzinken in sciencefiction.