Heike Geißler over haar ervaringen bij Amazon: ‘Sommige banen zijn gewoon verdorven’

Wie vooruit wil in het leven, moet keihard werken en de regels volgen. Dat kreeg de Duitse Heike Geißler ingeprent van haar ouders. Maar toen ze een baantje bij Amazon had, zag ze in hoe onmenselijk het systeem kan zijn. “Voor mij is Amazon een kwaadaardig bedrijf, met slechte arbeidsomstandigheden, waar mensen ontmenselijkt worden.”

Nauwelijks zes weken werkte de Duitse schrijfster Heike Geißler tijdens de kerstperiode van 2010 in het verdeelcentrum van Amazon in Leipzig. En toch werd het een ervaring die haar leven veranderde. Ze kreeg meer begrip voor haar altijd vermoeide ouders, ze kreeg meer appreciatie voor haar vrijheid als schrijver. Het boek dat ze over haar belevenis schreef, werd niet alleen een succes in eigen land, de Engelse vertaling werd laaiend enthousiast onthaald door The New Yorker. Nu is er ook een Nederlandstalige vertaling. “Het is erg fijn om te zien dat het boek bij elke vertaling een nieuw leven krijgt”, vertelt Geißler via Zoom vanuit haar woonplaats Leipzig.

Ging u werken bij Amazon om er een roman over te schrijven? Of was er een andere reden?

HEIKE GEIßLER. “De pijnlijke en korte waarheid is: ik en mijn man hadden dringend geld nodig. Amazon was het enige bedrijf in de buurt dat tijdelijke banen aanbod waarvoor je geen specifieke kennis nodig had. Ik nam wel notities, ‘s avonds thuis. Niet met het doel om te spioneren of zaken te onthullen, zoals Günter Wallraff. Ik schreef om een soort anker te hebben in mijn eigen wereld, om me niet helemaal mislukt te voelen als schrijver. Dat hielp me de dag door te komen. En ik wilde me herinneren hoe het was. Want ik had al snel door dat alle dagen op elkaar leken, en voor je het weet ben je tachtig en werk je nog altijd voor Amazon en weet je niet wat je al die jaren hebt gedaan. Maar het was zeker nog geen literatuur, ik viel vaak in slaap terwijl ik aan het schrijven was, zo vermoeid was ik.”

Moet een mens een beetje wanhopig zijn om zo’n baan aan te nemen? Of ontmoette u bij Amazon ook mensen die er graag werkten?

GEIßLER. “Die mensen zijn er zeker. Zo zijn we ook opgevoed. Mijn ouders leerden me dat je een vaste baan moet hebben, dat je 40 uur per week moet werken tot je pensioen, en dat je daarna kunt doen wat je graag doet. Dat is gewoon het systeem. Toen ik die baan aannam, was ik een jonge moeder, een schrijfster zonder succes. Er waren zoveel onzekerheden dat ik niet echt wist hoe te leven. Hoe voed je een kind op? Hoe betaal je iedere maand de huur en de rekeningen? Ik kon voor mezelf zorgen, maar als je een gezin sticht, veranderen veel dingen. Dus probeerde ik dit. En er waren zeker blije mensen bij Amazon, omdat hun andere baantjes nog slechter waren. Ik begrijp dat en respecteer dat, maar voor mij is Amazon een kwaadaardig bedrijf, met slechte arbeidsomstandigheden, waar mensen ontmenselijkt worden. Iedereen wilde er betere condities, maar we zijn niet in staat ervoor te vechten. Dat hebben wij, Oost-Duitsers, nooit geleerd. We gehoorzamen braaf, en eenmaal thuis zeuren we over wat er allemaal beter zou kunnen.”

U groeide op in de communistische DDR. In een korte passage schrijft u hoe blij uw moeder was toen u ziek was als kind, want dan kon zij thuisblijven van haar baan bij de post. Maar verder maakt u geen vergelijkingen tussen toen en nu. Bewust?

GEIßLER. “Dat was gewoon niet het onderwerp. Eenmaal ik ging schrijven, wilde ik onderzoeken waarom zo’n baan zo dodelijk en zo slecht is. Voor ik begon bij Amazon had ik ook nog het idee dat het normaal was om te werken tot je erbij neerviel. Dus wilde ik onderzoeken waarom ik had gefaald. Of waarom het voelde als falen. Het is pas een paar jaar geleden dat ik meer ging kijken naar mijn eigen geschiedenis en die van de DDR. Beide systemen vergelijken vind ik erg moeilijk. In de DDR was ook veel slecht, je kon opgesloten worden als je een andere mening had. Maar het werksysteem was minder wreed dan nu. Er was meer solidariteit onder de mensen. De sfeer op de werkvloer nu is veel harder, wreder. Mensen worden veel sneller aan de kant geschoven, als gebruiksvoorwerpen bijna.”

Had u vanaf de eerste dag door hoe hard dat werksysteem was?

GEIßLER. “Ik vond alles vanaf de eerste minuut erg raar. Alsof ik in een slecht theaterstuk was beland. Soms was dat ook letterlijk zo, en speelden mensen een toneelstukje als instructie voor wat je moest doen. Ik kon er niets ernstig nemen. Je werd er aangesproken als een kleuter, je kreeg absurde taken, je mocht geen vragen stellen over hoe dingen gebeuren, je werd voortdurend in de gaten gehouden en gefilmd, en als je een keer een opmerking maakte, kreeg je te horen dat je werk niet goed was, terwijl je wel alle doelen van die dag hebt gehaald.”

In het boek staat: je wordt een werkinstrument. Eerst nog met een stem, maar ook die wordt afgenomen.

GEIßLER. “Dat is echt hoe ik het heb beleefd. En ik snap heus wel dat dit niet de beste plek is om creatief voor de dag te komen, maar een bedrijf dat zo groot en zo rijk is, heeft volgens mij de plicht om goed voor zijn werknemers te zorgen, om verbeteringen aan te brengen. Maar nee, het moet altijd maar groter en sneller, ten koste van de werknemers. Waarom? Waarom wil je nog rijker worden dan je al bent, Jeff Bezos? Wat doe je met 200 miljard dollar en waarom wil je nog meer? Wat is daar zo interessant aan? Ik begrijp dat niet. Ondertussen is er op de werkvloer geen ruimte voor menselijkheid, je kunt alleen je harde kant tonen.”

Is dat iets waarover u kon praten met collega’s?

GEIßLER. “Niet tijdens de kerstperiode, dan is het gewoon te druk. Als seizoenarbeider word je ook constant van de ene afdeling naar de andere overgeplaatst. Met de meeste mensen werk je maar een paar dagen. Je kon hoogstens eens lachen met het Amerikaanse managementtaaltje van je baas, maar dat was het. Er was geen tijd om je collega’s te leren kennen, om lang met hen te praten.”

Is dat ook de reden waarom mensen zich niet verzetten tegen dit systeem?

GEIßLER. “Dat is zeker een van de redenen. Maar mensen in zo’n baan zijn ook gewoon constant moe. Na het werk gaan ze direct naar huis om op de bank in slaap te vallen. En ze zijn bang hun werk te verliezen. Het is ambivalent: je bent doodvermoeid, de balans tussen werk en privé is helemaal verstoord, maar je kunt wel de rekeningen betalen. Het is een val waar je in zit. En als je massaal protesteert, verhuist Amazon zijn verdeelcentrum wel naar Polen. Daar zijn de arbeidskrachten nog goedkoper. Het grootste deel van de pakjes in het oosten van Duitsland komt nu al uit Polen.”

Is het boek een vorm van verzet? Zou het iets kunnen veranderen?

GEIßLER. “Het was niet mijn intentie. Ik wilde duidelijk maken waarom die baan zo slecht was voor mij, en gewoon een slechte baan is voor ieder menselijk wezen. Sommige banen zijn gewoon verdorven. Het is zeker meegenomen als mensen dat gaan inzien. Maar het duurt erg lang voor de gedachtewereld van mensen verandert, en we andere dingen belangrijker gaan vinden dan werk. Ik vind het raar dat mensen vaak worden bekeken als een statistiek, als werkloze, of vluchteling, of belastingbetaler, maar zo weinig als echte mensen, met gevoelens en een prachtig stel hersens waar ze iets mee kunnen.”

In het boek spreekt u de lezer direct aan, al lijkt het soms ook alsof de verteller tot zichzelf spreekt. Sprak u tot zichzelf tijdens het werk, of kwam dat pas later?

GEIßLER. “Tijdens het werk was ik vooral aan het afzien. Ik was vaak kwaad, maar ik sprak niet tot mezelf. Dat kwam pas tijdens het schrijven van een tweede versie van het boek. De eerste versie was door een paar uitgevers geweigerd. Omdat ik geen zin meer had om nee te horen, heb ik enkele audiofiles opgenomen voor mijn website. Daarin sprak ik direct tot de luisteraar. Bij het herwerken van het boek een jaar later, bleek dat ook op papier goed te werken. Lezers vertellen nu dat ze het een van de sterke punten vinden van het boek. Het had ook hen kunnen gebeuren, we kunnen allemaal vast komen te zitten in dit soort banen.”

Heeft u er dingen geleerd?

GEIßLER. “Ik heb zeker meer begrip gekregen voor mijn ouders. Ik snap nu waarom ze altijd zo moe waren en geen tijd voor mij hadden. Ik voelde me nooit echt verbonden met hen, maar dat is veranderd. Ik snap nu hoe het is om thuis te komen en niet met je kind te kunnen spelen omdat een bedrijf alle energie uit je heeft weggezogen. En ik begrijp het systeem nu beter. Ik was geen succesvolle student, en ook het werkleven wilde niet zo vlotten. Ik voelde me een mislukkeling. Het duurde gewoon erg lang voor ik leerde dat het oké is af en toe iets niet af te maken, om nee te zeggen tegen een slechte baan. Dat besef groeide bij Amazon. Ik mocht blijven, maar ik wilde helemaal geen baan bij Amazon. Ik wilde opnieuw kunnen leven. Ik ging de vrijheid die ik had als schrijver weer meer appreciëren. Ik werk nu ook hard, maar ik maak mijn eigen keuzes. Een andere baan is gewoon niet goed voor mij, er zitten te veel kwaadaardige kanten aan. Daardoor wil ik nu meer vechten voor wat ik heb.”

Kijkt u ook anders naar de samenleving?

GEIßLER. “Ik maak me grote zorgen. We kunnen zoveel als samenleving, er zijn prachtige ideeën over hoe we kunnen samenwerken, hoe we het leven en het werk beter kunnen maken voor iedereen. Er zijn veel fantastische ideeën, maar je knippert eens met je ogen en het is een product geworden, of een app waarvoor je moet betalen. De kwaadaardige manier van zakendoen wint blijkbaar altijd. Daar lig ik vaak wakker van. Dankzij die tijd bij Amazon ben ik wel gaan beseffen dat het niet oké is zo hard te werken onder zulke slechte voorwaarden. Dat is gewoon niet goed, voor niemand. Je weet dat wel, maar je beseft het pas echt als je het meemaakt.

“En ik haal mijn neus niet op voor hard werk of vuile klusjes. Ik wil de hele dag toiletten poetsen als het moet, maar op mijn eigen voorwaarden, niet binnen een slecht, mensonterend hiërarchisch systeem. We zouden allemaal wat vriendelijker moeten zijn voor elkaar, wat meer naar elkaar luisteren. Blijkbaar is dat voor veel mensen toch erg moeilijk. Maar dankzij het succes van dit boek kan ik op dit moment weer doen wat ik graag doe, en mijn eigen beslissingen nemen. Daar ben ik het boek erg dankbaar voor.”

Heeft u nog reacties gekregen van mensen bij Amazon?

GEIßLER. “Ik krijg heel veel reacties van mensen bij tal van bedrijven die dit verhaal heel herkenbaar vinden. Ook dat is geweldig fijn. Dat is mij meer waard dan geld. Ook omdat het een eerlijk boek is, het verhaal zoals ik het wilde vertellen, niet opgelegd door een uitgeverij. Maar met ex-collega’s heb ik geen contact meer, dus ik weet niet wat ze ervan vinden.”

Jeff Bezos heeft niet laten weten wat hij ervan vindt?

GEIßLER. ( Lacht) “Nee. Amazon verkoopt het boek wel, dus hij verdient er ook nog iets aan. Ik weet dat ze het boek hebben gecheckt, maar er staan geen bedrijfsgeheimen in, ik breek geen wetten. Maar ik hoop echt dat mensen dit boek kopen bij de boekhandel, en niet bij Amazon. Mensen die weten hoe slecht dit systeem is en toch kopen bij Amazon, daar word ik ziek van. Zo houden ze die moderne slavernij in stand.”