Freelancers in kunst- en evenementensector: ‘Als ik alleenstaand was geweest, stond ik nu op straat’

De coronacrisis weegt zwaar op de cultuur- en de evenementensector. Vooral eenmansbedrijven dreigen het slachtoffer te worden. Trends polst bij vier freelancers hoe zij in deze periode het hoofd boven water houden.

De evenementensector alleen al is in ons land goed voor 2274 bedrijven, die samen werk geven aan 29.000 mensen, van wie een heel groot deel freelancers. Samen draaien die een jaaromzet van 5,8 miljard euro. Uit een studie van Deloitte die net voor de tweede lockdown werd gepubliceerd, bleek dat de sector in 2020 een omzetdaling van 68 procent verwacht. Vooral de freelancers zullen daarvan de dupe zijn. Voor de kunst- en cultuursector is er nog geen vergelijkbare studie, maar ook daar delen freelancers op en naast het podium in de klappen. Vier zelfstandigen getuigen over wat dat voor hen betekent.

‘Ik had wel twintig formulieren nodig voor een uitkering’ Laura Vanborm danseres

“Op 16 maart zouden we beginnen met de repetities voor het nieuwe stuk van Jan Martens, dat op 25 april in première zou gaan. Dat was vlak voor de eerste lockdown. In de zomer hebben we nog drie weken gerepeteerd, zodat het stuk wel afgewerkt is. De première werd verschoven naar 3 december, maar ook die is nu weer geannuleerd.

“Deze zomer zouden we 35 tot 40 voorstellingen spelen, van Avignon over Genève tot Oslo. Al die data zijn gelukkig erkend als technische werkloosheid, en voor de drie weken repetitie ben ik betaald. Voor die iets hogere uitkering voor technische werkloosheid heb ik wel uren aan de telefoon gehangen. Ik moest er wel twintig formulieren voor indienen: mijn contract met het gezelschap, maar ook alle contracten met de festivals en de theaters waar we zouden optreden, en de bewijzen dat er promotie was gemaakt voor de voorstellingen. Ik snap dat er wordt gecontroleerd om misbruik tegen te gaan, maar ik heb pas midden september mijn eerste uitkering gekregen, terwijl ik sinds april geen cent meer heb verdiend.

“Als ik alleenstaand was geweest, stond ik nu op straat. Gelukkig heeft mijn man een vaste baan als kinesist. Het doet me wel nadenken. Ik ben 40, er zijn nog wel voldoende rollen voor dansproducties, maar fysiek begint het soms ietsje moeilijker te worden. Ik besef dat ik iets moet bijdoen, maar verschillende activiteiten combineren is niet altijd makkelijk.

“Ik wilde mijn diploma halen om les te geven als danspedagoge. Maar tijdens die opleiding kan ik mijn uitkering niet behouden voor de VDAB, omdat het geen opleiding is voor een knelpuntberoep. Terwijl er veel vraag is naar dansleerkrachten. Doe ik die opleiding toch, dan verlies ik mijn statuut van kunstenaar en dat wil ik natuurlijk niet.

“Als ik geen opdracht heb, heb ik recht op een werkloosheidsuitkering, zo zit het statuut van kunstenaar in elkaar. Dat statuut, daar ben ik een beetje ingerold. Toen ik afstudeerde in 2004, kon ik mijn eindwerk meteen brengen als een volwaardige theaterproductie. Dus werd ik kunstenaar, daar was geen discussie over, bij de VDAB werd zelfs niet gesproken over alternatieven als zelfstandige of zo. Na mijn afstuderen heb ik zes jaar samen met Laure Dever getourd als Lala, ons dansduo. Maar eigen producties maken is moeilijk als je geen productiehuis hebt, dus sinds 2010 dans ik alleen in opdracht. “Ik houd enorm van dit leven, ik wil het graag nog even blijven doen. Maar op deze manier wordt het erg moeilijk. Ik heb collega’s die denken aan stoppen, ik ken koppels die allebei kunstenaar zijn, die hebben het niet gemakkelijk op dit moment. Ik hoop dat ik snel weer aan de slag kan, maar hoelang kun je wachten voor je beslist iets anders te gaan doen? Iets waar je met je hele hart voor kiest, geef je niet zomaar op.”

‘Ik viel terug op 10 procent van mijn omzet’ Bennert Vancottem theatertechnicus

“Ik werk vooral voor reizende gezelschappen. Ik doe de hele technische coördinatie – alles van licht, geluid en decor. Ik contacteer de zalen, doe het voorbereidende werk en ga mee voor de uitvoering. Dat is het fijne aan deze baan: je maakt deel uit van een productie. Ik haal veel voldoening uit mijn werk en dan neem je de onzekerheid erbij. Ik weet dat ik nooit vreselijk rijk zal worden, maar ik kom ook niets tekort.

“Net voor de lockdown van maart was ik goed bezig. Ik had begin maart al evenveel omzet gedraaid als in het hele eerste kwartaal van 2019. Het beloofde een goed jaar te worden. Maar door de lockdown viel ik in het tweede kwartaal terug tot 10 procent van mijn omzet. Ik kon bijna niets meer doen omdat alle voorstellingen werden geschrapt.

“Ik had recht op een overbruggingskrediet en was eind april net vader geworden, dus het voelde een beetje als extra vaderschapsverlof. Door geen onnodige uitgaven te doen bleef mijn rekening lange tijd vrij stabiel. Tegen eind juli bleek wel dat het moeilijk zou worden om dat vol te houden, ook omdat ik niet graag meedoe aan het uitstel van betaling voor sociale lasten en leningen. Die moet je op termijn toch betalen. Behalve enkele leningen en verzekeringen heb ik geen al te grote kosten, en ik heb weinig materiaal waarin ik moest investeren.

“Eind oktober regende het opnieuw afzeggingen. Ik had plots nog vier dagen werk, in plaats van 24, en ook die vier laatste dagen werden geschrapt. Maar ik geef niet op. Toen de activiteiten halfweg augustus weer begonnen, zat mijn agenda binnen de twee weken weer bijna vol. Dus de mensen vinden snel hun weg terug. Ik hoop dat dat opnieuw zo zal zijn als de theaters weer opengaan.”

‘In het slechtste geval moet ik 1600 voorstellingen schrappen of verplaatsen’ Huub Colla boekingskantoor Collage

“Normaal ben ik nu constant op de baan om de optredens voor het volgende seizoen vast te leggen. Dat proberen we nu via Zoom. En we hebben een extra clausule in de contracten: dat we er alles aan doen om een oplossing te zoeken bij een annulering door corona. Er heerst een groot vertrouwen tussen de artiesten, de boekers en de zalen. We mikken op het herplaatsen van de voorstellingen, alleen als het echt niet anders kan, gaan we over tot een schrapping. En we werken op lange termijn. Ik boek nu al verplaatsingen voor het voorjaar van 2023. Die verplaatsingen brengen natuurlijk wel nieuwe voorstellingen in het gedrang, wegens gebrek aan speeldata en financiën.

“Ik zit veertig jaar in het vak, eerst als directeur van het cultuurcentrum in Mechelen, daarna twintig jaar als boekingsagent. Wat we nu meemaken, is natuurlijk nooit gezien. Ik moet in het slechtste geval 1600 voorstellingen verplaatsen of schrappen. Ik heb tussen maart en september geen enkele factuur kunnen uitsturen, maar wel hard moeten werken om oplossingen te zoeken. En ik kan wel tegen een stootje, maar voor jonge collega’s is dit mogelijk een drama. Onze nieuwe federatie telt een dertigtal boekingsagenten, samen goed voor 15.000 voorstellingen per jaar in opdracht van pakweg 2500 artiesten. Al die voorstellingen zijn weggevallen. Ik vrees dat het zal duren tot Theater aan Zee volgend jaar in augustus voor de artiesten weer volop kunnen spelen.

“Vanwege corona spelen voor 200 personen klinkt goed, maar dat lukt in de overgrote meerderheid van de gevallen niet. Door de verplichte afstandsregels is de gemiddelde capaciteit nu 140 toeschouwers. Een gemiddelde Vlaamse theaterzaal heeft een capaciteit van 400 mensen, die voorstellingen zijn daarop berekend. Als zo’n voorstelling voor een organisator 4000 euro kost, kom je er niet met 140 toeschouwers die 15 euro betalen. Ik vrees dus dat veel zalen en cultuurcentra voorzichtiger worden in hun programmering. Terwijl iedereen zo hard gewerkt heeft om alles correct en coronaproof te laten doorgaan, is er toch geen resultaat. Zij zitten nu op hun tandvlees. Vergeet niet dat veel cultuurcentra ook vzw’s zijn, die voor hun inkomsten voor een groot deel afhankelijk zijn van de ticketverkoop.

“Gelukkig leven we in een beschaafd land met sociale rechten, waar we als zelfstandigen en bedrijfsleiders recht hebben op een overbruggingskrediet. Daardoor kunnen ook kleine bureaus overleven. Het is niet riant, maar anders zouden er al veel faillissementen zijn geweest in de hele culturele sector. Ik vrees wel voor het moment dat die mogelijkheden wegvallen. Dan gaan er boekingsagenten en gezelschappen in de problemen komen. De bekende namen zullen het wel redden, maar ik vrees voor de beginnende gezelschappen. En even bijklussen in de horeca, zoals veel jongere acteurs noodgedwongen doen, is er nu natuurlijk ook niet meer bij.”

‘Ik heb zonnepanelen gelegd, daar is veel vraag naar’ David Schatteman technicus bij evenementen

“Ik werk vooral voor bedrijfsevenementen. 90 procent van mijn opdrachten krijg ik van het productiehuis John&Jane, dat op zijn beurt opdrachten uitvoert. Ik ben dus echt de laatste schakel in die ketting. John&Jane werkt vooral met freelancers, op grote evenementen zijn we soms met veertig mensen.

“Tot in maart ging alles erg goed, we waren ons aan het voorbereiden voor een evenement van Amazon in Parijs. Dat was een van de eerste dingen die wegvielen. Toen ging het plots snel. In 24 uur werd alles geschrapt, ik had van de ene op de andere dag een lege agenda. Ik zie het tij ook niet snel keren, want ik werk net voor heel grote evenementen en die komen niet zo snel terug. Ik had gelukkig recht op het overbruggingskrediet. Dat is noodgeld, het is heel goed dat het er is, maar het is natuurlijk onvoldoende om van te leven. En de helft moet terug naar de belastingen.

“Ik heb sinds maart nog vier kleine events gedaan, waarvan één gratis voor Sound of Silence, de organisatie die mensen in de evenementensector wat perspectief probeert te bieden. Ik heb ook voor mijn broer gewerkt, die zelfstandige is, en ik heb zonnepanelen gelegd, daar is veel vraag naar. Maar ik moet goed kijken welke opdrachten ik aanneem, want van mijn verzekering mag ik bijvoorbeeld niet op schuine daken staan. En ik kan volgens mijn verzekering geen beroep doen op het gewaarborgd inkomen, omdat ik zelf niet ziek ben. Je wilt natuurlijk gewoon graag je werk blijven doen, dus ik hoop dat er snel weer evenementen komen.

“Gelukkig heeft mijn echtgenote veel opdrachten, want de vaste kosten zoals de hypotheek, de auto en verzekeringen blijven wel doorlopen. En dat terwijl mijn inkomsten met 60 tot 70 procent zijn gedaald. Wat me hoop geeft, is dat er veel mensen in dezelfde situatie zitten, en zoals velen in deze sector ben ik een plantrekker. Maar ik houd wel mijn hart vast als dit nog lang blijft duren, want ik vrees dat veel technici uiteindelijk zullen afhaken.

“Sommige dingen vind ik wel vreemd: wij moeten ons verzekeren tegen allerlei vormen van onheil. Maar de overheid niet, er is geen noodfonds waaruit we nu kunnen putten. Het is blijkbaar makkelijker om regels op te leggen dan ze zelf op te volgen.”