Fons Van Dyck: ‘Binnen 5 à 10 jaar is de autoritaire baas weer dominant’

De CEO van Plopsaland, Steve Van den Kerkhof, moest opstappen omdat zijn autoritaire gedrag niet langer aanvaard werd. Is de tijd van de bullebakbaas voorbij? Volgens Fons Van Dyck, het hoofd van het merkstrategiebureau Think BBDO en gastprofessor aan de VUB, is dat niet het geval. ‘Binnen vijf à tien jaar zullen de sterren gunstiger staan voor autoritaire leiders.’  

De clash

“Op dit ogenblik is het empathische leiderschap dominant”, aldus Van Dyck. “Dat zie je ook in allerlei businessscholen, waar die leiderschapsstijl aangereikt wordt.” Het is ook zichtbaar in de tijdgeest die sociale bewegingen als #MeToo voortstuwt: “Praktijken die zich al jaren voordeden, zoals grensoverschrijdend of toxisch gedrag zoals het kleineren of uitschelden van medewerkers, worden niet langer geaccepteerd.”  

In Vlaanderen kan Wouter Torfs, de voormalige CEO van de schoenwinkelketen Torfs, worden beschouwd als het gezicht van de empathische leider. Van Dyck koppelt diens softe stijl aan de niet-hiërarchische, vlakke bedrijfscultuur waar de baas met de voornaam wordt aangesproken en met elkaar praten en samenwerken centraal staan. “Bij empathisch leiderschap stelt de leiding vertrouwen in de medewerkers en omgekeerd, en laat men de medewerkers toe zichzelf te organiseren.”

De tendens van meer empathische leiders neemt niet weg dat de autoritaire leiders ook nog aan de orde van de dag gebleven zijn. “In de huidige samenleving botsen beide strekkingen van leiderschap voortdurend met elkaar”, stelt Fons Van Dyck. Zo moest vorige week de CEO van Plopsaland, Steve Van den Kerkhof, opstappen, omdat zijn autoritaire gedrag niet langer aanvaard werd. 

De directie van Delhaize consulteerde recent dan weer het personeel of de vakbonden niet, maar besloot op eigen houtje een herstructurering door te voeren. Geen overleg dus, maar duidelijke beslissingen. Dat typeert het autoritair model.  Ook micromanagement is deel van autoritair leiderschap, volgens Van Dyck. “Autoritaire leiders willen de volledige controle hebben over alles wat in het bedrijf gebeurt. Daar heiligt het doel de middelen.”

De kanteling: ‘It’s my way or the high way’

Beide leiderschapsstijlen zullen naast elkaar blijven bestaan en vaak botsen, al zal het tij zich in de toekomst tegen empathische leiders keren. Meer bedrijfsleiders, maar ook leiders in de politiek en in het verenigingsleven zullen in de toekomst, binnen zo’n vijf tot tien jaar, autoritair besturen, voorspelt Fons Van Dyck.

Om de kanteling tussen de soorten leiderschap te kaderen, baseert Van Dyck zich op grootschalig onderzoek onder de Belgische bevolking van Le Soir en RTBF. Hij besluit dat, omdat de toekomst onzeker is of lijkt, onder invloed van verschillende opeenstapelende crisissen, veel mensen een meer autoritaire leider wensen. “Burgers, medewerkers en klanten komen ervoor uit dat de wereld hen te complex, onzeker en volatiel is geworden. Ze weten het zelf ook niet en dus vragen ze een CEO om hen de weg te wijzen.”

Mentale winter

In economisch moeilijke tijden grijpen bedrijven sneller naar autoritaire crisismanagers. Dat was niet anders tijdens de zware crisis van de jaren 1980. “Dat zijn managers die voor korte duur een bedrijf besturen,” vertelt Van Dyck. “Zij hebben vooral de bedoeling te saneren, te herstructureren en die bedrijven in relatief korte termijn weer winstgevend te maken.”

De roep om een autoritair leiderschap zal bovendien alleen maar groeien. “De komende tien jaar gaan we net een hele aaneenschakeling aan snel opeenvolgende crisissen tegemoet.”

Lees hieronder verder

Al kan de conjunctuur bij momenten wel hernemen, op lange termijn zou de angstcultuur volgens Van Dyck prevaleren. “Naar 2030 toe evolueren we van de zomer van vandaag over de herfst naar de mentale winter toe.” Met zo’n mentale winter bedoelt Van Dyck dat “onze angst en onzekerheid over de toekomst zowel ons leven en ons werk gaat beheersen”.

Net vanwege die onzekere toekomst zullen mensen meer behoefte krijgen aan autoriteit en gezag. “Dat is een typisch psychologische reactie. Wanneer mensen onzeker zijn, zoeken ze houvast en zoeken ze sterke leiders in de politiek, maar ook in het eigen bedrijf of vereniging,” aldus Van Dyck.

Naast extreme maatschappelijke crisissen, zoals een oorlog of pandemie, kunnen autoritaire leiders ook de kop opsteken door veranderingen eigen aan de sector. Dat ziet Van Dyck in de technologiesector gebeuren. “De informatie- en communicatietechnologie heeft zijn plafond bereikt, en de waardevermindering van die bedrijven voor de aandeelhouders geeft aanleiding tot grote ontslaggolven.” Zo gaat Elon Musk bij Twitter tewerk als een verlichte despoot.

Maar ook Steve Jobs, de voormalige grote baas bij Apple, kan worden beschouwd als het archetype van de autoritaire leider. “Ik heb hem altijd een Franse Zonnekoning of een Romeinse keizer genoemd, omdat hij wel eens mensen op staande voet kon ontslaan in de lift”, aldus Van Dyck.

Daarom betekent deze evolutie voor Van Dyck nog niet de terugkomst van bullebakbazen. “Het is een misvatting dat een dictator noodzakelijkerwijze antipathiek moet zijn. Iemand die autoritair is, die gezag uitstraat, kan populair zijn.”

In het autoritaire model kunnen de leiders weliswaar meer hun beslissingen doordrukken, maar ze dragen er ook de volle verantwoordelijkheid voor. Ook hun mislukkingen dragen ze dus op hun schouders. 

De derde weg

Zelf gelooft Van Dyck in een tussenweg om uit de polarisering van de twee leidinggevende stijlen te komen: “We moeten het beste van twee werelden nemen.” Een ideaal voorbeeld ziet hij in Satya Nadella, de CEO van Microsoft. “Nadella is een goede mix, een CEO die luistert en consulteert, maar die ook knopen doorhakt, zelfs al kunnen die beslissingen geen meerderheid vinden op dat moment. De massa is niet altijd in staat de toekomst van een bedrijf te voorspellen en is ook niet gemachtigd om die verantwoordelijkheid voor winst en verlies te nemen.”

Lees meer: