Flirten met boeken: Vlaanderen is eregast op de Foire du Livre de Bruxelles
Vlaanderen probeert Franstalige boekenliefhebbers te verleiden op de Foire du Livre de Bruxelles. Beide partijen hopen op een vaste relatie.
Bloeit er iets moois tussen het boekenvak in Vlaanderen en dat in Franstalig België? Het heeft er alle schijn van. De Foire du Livre de Bruxelles, de jaarlijkse Franstalige boekenbeurs die vandaag de deuren opent in Tour & Taxis in Brussel, viert haar vijftigste verjaardag door Vlaanderen uit te nodigen als eregast. Onder de noemer Flirt Flamand wil Vlaanderen het Franstalige publiek verleiden met een eigen paviljoen en 37 activiteiten met ruim zestig Vlaamse auteurs, vertalers, illustratoren en striptekenaars. Beide gemeenschappen hadden vorig najaar al een afspraakje op de Boekenbeurs in Antwerpen, waar de Foire du Livre voor het eerst een stand kreeg. De Boekenbeurs brengt deze week een tegenbezoekje aan haar Franstalige evenknie in Brussel. “Als alles goed gaat, zetten we dat partnerschap de komende twee jaar voort”, zegt Gregory Laurent, de algemeen commissaris van de Foire du Livre.
De Foire du Livre de Bruxelles is de oudste en de op een na grootste Franstalige boekenbeurs ter wereld.
Slechts een handvol Vlamingen kent de Foire du Livre en slechts een handvol Franstalige Belgen kent de Boekenbeurs. Het is symptomatisch voor hoe weinig beide gemeenschappen over elkaar weten. Nochtans is de Foire du Livre in 1969 opgezet naar het model van de Boekenbeurs – ook de naam verwijst daarnaar. “De Boekenbeurs is nog altijd een voorbeeld”, bekent Gregory Laurent. De Foire du Livre is de oudste en de op een na grootste Franstalige boekenbeurs ter wereld. Alleen het Salon du Livre in Parijs is groter. In vier dagen komen 1100 auteurs over de vloer en vinden 300 activiteiten en zeven tentoonstellingen plaats. In 2018 trok de Foire du Livre 70.000 bezoekers. Dat aantal hoopt Laurent ook dit jaar te halen. “Het aantal bezoekers is vrij stabiel” (zie kader Betalen bij het buitengaan).
De Foire du Livre is een internationaal evenement. Zo komen 95 van de 252 standhouders uit Frankrijk, andere komen uit Canada, Zwitserland, Spanje en Marokko. Niet alle standhouders zijn grote uitgeefconcerns. “Ook piepkleine uitgeverijen kunnen een plaatsje huren op de beurs. Dat stimuleren we ook”, zegt Gregory Laurent. “De Foire du Livre wil een platform zijn om auteurs, vertalers, uitgeverijen en boekhandelaars te ontdekken. Hoe meer exposanten er zijn, hoe diverser en rijker het aanbod is.”
Prix Goncourt
In 2005 won François Weyergans, een Franstalige Belg, de Prix Goncourt, de meest prestigieuze Franse literaire prijs, met zijn boek Trois jours chez ma mère. De roman werd nooit vertaald in het Nederlands. Gregory Laurent schudt het hoofd als hij daarop wordt gewezen. Nochtans is hij ervan overtuigd dat boeken van Franstalige en Nederlandstalige Belgen een publiek kunnen vinden aan de andere kant van de taalgrens, als beide gemeenschappen elkaar maar beter leren kennen. “Boeken van Belgische auteurs gaan over dezelfde landschappen, gewoontes en culturen”, zegt Laurent. “Ze gaan over dingen die de mensen in beide taalgroepen gemeen hebben. Dat is een rijkdom. Maar lezers moeten die leren te ontdekken.”
“Er zijn in het verleden al vaker inspanningen gedaan om Nederlandstalige literatuur te promoten in het Franse taalgebied”, zegt Koen Van Bockstal, de directeur van het Vlaams Fonds voor de Letteren, het overheidsagentschap dat belast is met de promotie en de ondersteuning van de Vlaamse literatuur, en dat Flirt Flamand organiseert. “Maar die inspanningen hebben er nog niet toe geleid dat de Vlaamse en Nederlandstalige literatuur echt helemaal is doorgebroken in Frankrijk, en zeker niet in Franstalig België.”
In 2016 waren Vlaanderen en Nederland eregast op de Buchmesse in Frankfurt, de belangrijkste beurs voor het boekenvak ter wereld. “Dat heeft geweldig gewerkt, zowel voor het Duitse taalgebied als voor de rest van de wereld”, blikt Koen Van Bockstal terug. Daarna richtte het fonds zijn aandacht op Frankrijk – de tweede boekenmarkt in Europa en de vijfde ter wereld. Sinds 2017 is het samen met het Nederlands Letterenfonds onder de noemer Les Phares du Nord aanwezig op boekenfestivals in Frankrijk, waaronder het Salon du Livre in Parijs. “Gaandeweg kwamen we tot het besef dat er ook een uitdaging in ons eigen land is”, zegt Van Bockstal. “Er zijn de voorbije jaren behoorlijk veel Franse vertalingen van Vlaamse auteurs verschenen. Maar het blijkt niet vanzelfsprekend dat die ook aandacht krijgen in de Franstalige media, of in Wallonië en Brussel in de boekhandel liggen. Dat is gewoon zonde. Het zegt iets over hoe we in dit land soms met de rug naar elkaar leven.”
De Foire du Livre de Bruxelles wilde al in 2017 samenwerken met het Vlaams Fonds voor de Letteren. “Maar we hebben geleerd dat je zoiets heel goed moet voorbereiden. Daarom hebben we besloten dat pas in 2019 te doen, op de vijftigste editie van de beurs.” Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld) liep meteen warm voor het idee. Hij stelde 400.000 euro ter beschikking om Flirt Flamand te organiseren.
Echte dialoog
De Foire du Livre start dit jaar met Valentijn. De titel ‘Flirt Flamand’ is een knipoog daarnaar. “Als je literatuur naar een breed publiek wilt brengen, waarom zou je dat niet op een humoristische manier doen?” zegt Koen Van Bockstal. “Maar onder dat grapje zit een boodschap. Verleiding lukt alleen als de ander verleid wil worden. Je moet nadenken over hoe je de aandacht van de ander kunt trekken. Wij zeggen niet: dit is Vlaanderen, jullie moeten maar gewoon kennisnemen van ons. Dat zou autoritair en pretentieus zijn. Het zou ook niet werken. Als je een programma opzet met mensen die de bezoekers al kennen, is de kans veel groter dat je hun interesse wekt. In elke activiteit die we organiseren, hebben we daarom een Franstalige auteur, vertaler of moderator opgenomen. Er komen ook Vlaamse auteurs aan bod in de andere ontmoetingen op de beurs. Het programma is een echte dialoog met de andere gemeenschap.”
Het is niet vanzelfsprekend dat vertalingen van Vlaamse auteurs in Wallonië en Brussel in de boekhandel liggen
“Alle genres komen aan bod op Flirt Flamand: literaire romans, thrillers, poëzie, essays, kinder- en jeugdboeken, graphic novels en slam poetry (gesproken poëzie, nvdr)”, somt Van Bockstal op. “Van de auteurs die we brengen, moest onlangs wel een boek in het Frans zijn vertaald. Anders is de drempel te hoog. Die vertalingen zijn te koop op de stand van de Boekenbeurs.” Bij de auteurs die te gast zijn op de Foire du Livre, behoren Stefan Hertmans, Lize Spit, Tom Lanoye, Chris De Stoop en striptekenaar Brecht Evens, die onlangs op het prestigieuze stripfestival in Angoulême de speciale prijs van de jury in de wacht sleepte voor zijn graphic novel Het amusement (in het Frans vertaald als Les Rigoles).
Talent zoeken
De Foire du Livre is een publieksbeurs. In de coulissen is ze ook een vakbeurs die alle spelers uit het Franstalige boekenvak samenbrengt. Het Vlaams Fonds voor de Letteren speelt daarop in. “We organiseren een dag voor professionals op de beurs”, vertelt Koen Van Bockstal. “‘s Ochtends zijn er speeddates, waar we Vlaamse en Nederlandse uitgevers in contact brengen met Franstalige Belgische en Franse collega’s. Ze kunnen praten over mogelijk interessante titels, om af te tasten of er business uit kan voortkomen. ‘s Namiddags brengen we die groepen bij elkaar om de boekensector in Vlaanderen, Brussel en Wallonië aan elkaar voor te stellen. Wat doen beide gemeenschappen anders? Kunnen ze van elkaar leren? Kunnen ze samenwerken? Zo’n ontmoeting is nog nooit georganiseerd.”
De aanwezigheid van Nederlandse en Franse uitgevers is belangrijk, want zij zijn vaak groter en geven gemiddeld meer vertalingen uit dan hun Belgische collega’s. Maar Gregory Laurent relativeert dat. “De Franse en de Nederlandse uitgevers zullen niet meteen naar Belgisch talent zoeken. Dat moeten de Belgische uitgeverijen vooral zelf doen, hoe klein ze ook zijn. De Franse en de Nederlandse uitgevers zullen daarna wel volgen.”
Geen eenmalig feestje
Koen Van Bockstal maakt zich weinig illusies: ook na Flirt Flamand zullen Franstalige Belgische boekenliefhebbers niet vlotjes de namen van tien Vlaamse auteurs kunnen opnoemen. “Je kunt dat niet in één keer veranderen, laten we daar bescheiden over zijn. Maar ik hoop dat Flirt Flamand de deur een beetje openzet en dat we zo’n indruk maken dat vertaalde boeken van Vlaamse auteurs binnenkort in Franstalig België in de boekhandel liggen en worden besproken, en dat literaire organisaties meer aandacht hebben voor auteurs uit Vlaanderen. En dit mag geen eenmalig feestje worden. We willen dat de volgende jaren telkens een stevige Vlaamse delegatie aanwezig is op de Foire du Livre. Moet dat met hetzelfde budget als nu? Dat kan, maar dat hoeft zeker niet. Soms moet je eens groots uitpakken om aandacht te trekken, om dat daarna te verduurzamen.”
Ook Gregory Laurent hoopt dat de flirt tussen beide gemeenschappen tot een ernstige relatie leidt. “België ligt op een interessant kruispunt: het is de eerste deur naar het noorden en de eerste deur naar het zuiden. Franstalige en Nederlandstalige Belgen hebben zo veel gemeen. Laten we uitgevers uit beide taalgebieden samenbrengen, om vertalingen van elkaars boeken uit te geven. Misschien komt er zo een nieuwe dynamiek op gang en kunnen we binnenkort hand in hand naar het buitenland stappen.”
De Foire du Livre de Bruxelles loopt van donderdag 14 tot en met zondag 17 februari in Tour & Taxis in Brussel
Betalen bij het buitengaan
De Boekenbeurs in Antwerpen krijgt al enkele jaren kritiek omdat een entreeticket voor volwassenen 10 euro kost. De toegang tot de Foire du Livre de Bruxelles is gratis. “De Foire du Livre is ook betalend geweest”, zegt algemeen commissaris Gregory Laurent. “Maar de bezoekersaantallen liepen sterk terug. Daarom hebben we de drempel van de entreeprijs weggenomen en de beurs gratis gemaakt. De bezoekers kopen dan wel geen ticket als ze binnengaan, maar ze hebben wel betaald als ze buitenstappen. Het geld dat ze niet hebben besteed aan een toegangsbewijs, investeren ze in een boek.”
Laurent wijst wel op een essentieel verschil tussen de Foire du Livre en Boek.be, het gemeenschappelijke competentiecentrum van de Vlaamse uitgevers en boekverkopers dat de Boekenbeurs organiseert. “Wij zijn een onafhankelijke vzw”, legt Laurent uit. “Wij organiseren alleen de beurs, al werken we tijdens het jaar ook wel samen met externe partners voor de promotie van het boek. Boek.be gebruikt het entreegeld van de Boekenbeurs niet alleen om de beurs te organiseren, maar ook om diensten te verlenen aan het Vlaamse boekenvak. Dat doen wij niet.” Terwijl de Boekenbeurs geen subsidies krijgt, ontvangt de Foire du Livre 200.000 euro van verscheidene overheden. De rest van het budget van 1,5 miljoen euro komt van de standhouders.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier